Wątroba to największy narząd w organizmie człowieka pełniący ponad 500 różnych funkcji. Już samo to skłania do refleksji, jak ważne dla zdrowia jest zadbanie o ten organ. Choć wątroba ma znaczną zdolność regeneracji i sama w sobie nie daje dolegliwości bólowych, ponieważ nie jest unerwiona nerwami czuciowymi, warto poznać co jej szkodzi.
Za co odpowiada wątroba
Wątroba ma wiele zadań do spełnienia. Odpowiada między innymi za trawienie, produkcję żółci, gospodarowanie składnikami odżywczymi i magazynowanie niektórych z nich, a także za odtruwanie organizmu poprzez neutralizację toksyn. Funkcja detoksykacyjna jest powiązana z tym, co trafia do naszego organizmu – od jedzenia, przez leki i alkohol, aż po mieszaniny związków chemicznych, które wchłaniamy, choć jedzeniem nie są. Ten leżący w prawym podbrzuszu organ filtruje krew i przekształca szkodliwe substancje w związki obojętne dla organizmu, by mogły zostać wydalone.
Problemy z wątrobą mogą być dziedziczne, ale też spowodowane różnymi czynnikami zewnętrznymi. Wszystko, co zmusza wątrobę do intensywnej pracy detoksykacyjnej, może stać się czynnikiem zapalnym w rozwoju nieprawidłowości, w tym stłuszczenia i marskości wątroby. Chora wątroba nie zawsze powoduje zauważalne objawy, lecz czasem mogą pojawić się: żółtaczka, skłonność do łatwego powstawania siniaków, bóle i obrzęk brzucha, obrzęki nóg i kostek, ciemny kolor moczu, nudności, wymioty lub utrata apetytu. Jeżeli niepokoi Cię któryś z tych objawów, koniecznie zgłoś to lekarzowi, by wdrożył odpowiednią diagnostykę.
Co szkodzi wątrobie
Ważne jest, aby zrozumieć, co wpływa na zdrowie wątroby i w jaki sposób można utrzymać ją w dobrej kondycji. Z uwagi na jej centralne znaczenie dla wielu procesów metabolicznych dbanie o wątrobę ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania całego organizmu. Poniżej znajdziesz listę potencjalnych czynników szkodzących wątrobie.
Otyłość
Nie jest zaskoczeniem, że nadmierna masa ciała przyczynia się do powstania szeregu chorób, w tym cukrzycy typu 2 czy nadciśnienia tętniczego. Jednak otyłość, szczególnie brzuszna, jest także mocno powiązana ze stłuszczeniem wątroby. Stłuszczenie wątroby następuje, gdy nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych zaczyna gromadzić się w komórkach wątroby. Ich obecność może prowadzić do stanów zapalnych tego organu, co nazywane jest niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniem wątroby. Jeżeli cierpisz na otyłość i współistniejące z tego powodu schorzenia organizmu, zgłoś się po pomoc do doświadczonego dietetyka. Odpowiednio zbilansowana dieta, dostosowana do możliwości aktywność fizyczna i regularny sen to pierwsze kroki do poprawy funkcjonowania nie tylko wątroby.
Alkohol
Kiedy spożywamy alkohol wątroba ma przed sobą szczególnie trudne zadanie. Przekształcenie alkoholu etylowego w substancje możliwe do usunięcia naraża wątrobę na uszkodzenia spowodowane działaniem toksycznych produktów ubocznych. Choć okazjonalne wypicie mocnych trunków zwykle nie stanowi zagrożenia, to częste sięganie po alkohol może skutkować nieodwracalnymi zmianami detoksykacyjnego narządu. Nadmiar alkoholu w początkowej fazie może objawiać się alkoholowym stłuszczeniem wątroby, jej zapaleniem, zwłóknieniem, a następnie marskością, czego konsekwencją może stać się niewydolność. W przypadku złego funkcjonowania wątroby zalecana jest całkowita abstynencja. Warto pamiętać, że kobiety z racji słabszej odporności na działanie etanolu są bardziej narażone na uszkodzenia wątroby. Co ciekawe, nie ma znaczenia rodzaj wypijanych procentów, dlatego nawet w przypadku dobrego stanu zdrowia, zachowaj umiar niezależnie, czy preferujesz czerwone wino czy kieliszek czystej wódki.
Tłuszcze trans
Tłuszcze trans występują naturalnie w niewielkich ilościach w niektórych produktach mięsnych i mlecznych. Są też jednak dodawane sztucznie do szeregu produktów spożywczych w celu przedłużenia ich trwałości. Tłuszcze trans powstają w procesie uwodornienia, czyli przekształcenia roślinnych olejów w ciała stałe. Występują w gotowej żywności, fast-foodach, utwardzanych margarynach czy słodyczach pod określeniem częściowo utwardzane lub częściowo uwodornione. Tłuszcze trans to jeden z najbardziej szkodliwych związków występujących w produktach spożywczych. Wątroba, która produkuje żółć niezbędną dla procesu trawienia tłuszczu, jest szczególnie narażona na ten rodzaj kwasów tłuszczowych powodując jej stłuszczenie. Tłuszcze trans są również przypisywane chorobom, takim jak cukrzyca, choroby serca i demencja. Dobrym nawykiem jest sprawdzanie listy składników na opakowaniach produktów i wystrzeganie się tych zawierających uwodornione lub utwardzone oleje roślinne.
Cukier
Wątroba stanowi centralne znaczenie dla wielu procesów metabolicznych, w tym dla przemian glukozy i magazynowania glikogenu. Żywność bogata w węglowodany proste i zamienniki cukru, jak słodycze, wyroby piekarnicze czy słodzone napoje jest bardzo groźna dla funkcjonowania wątroby. Cukry te przekształcane są w tłuszcze, które ostatecznie gromadzą się w komórkach wątroby prowadząc do jej stłuszczenia. Jak powszechnie wiadomo, nadmiar cukrów prostych jest również odpowiedzialny za otyłość i tzw. choroby cywilizacyjne. Należy również wiedzieć, że sztuczne słodziki, jak aspartam, sacharyna i sukraloza, spożywane w nadmiarze także mogą uszkadzać komórki wątroby. Warto wybierać węglowodany złożone, które dają dłuższą sytość po posiłku, a zamiast słodyczy sięgać po naturalne cukry proste, czyli owoce.
Nadmiar soli
Sól jest częstym winowajcą zaburzeń gospodarki wodnej organizmu i podwyższonego ciśnienia krwi. Ale zbyt częste sięganie po solniczkę może też uszkadzać wątrobę, o czym przekonują naukowcy z Uniwersytetu Jinan w Chinach. Z ich badań wynika, iż nadmiar sodu jest związany z wieloma zmianami w wątrobie, w tym zwłóknieniem jej tkanek. Od dawna Światowa Organizacja Zdrowia bije na alarm z powodu nadmiernego spożycia soli i zaleca jej ograniczenie do 5 gram na dobę, co odpowiada jednej płaskiej łyżeczce. W praktyce chodzi o łączną ilość soli, także tą występującą w dużych ilościach w żywności gotowej. Dobrze jest wystrzegać się słonych produktów i przekąsek, jak również używać świeżych ziół zamiast nadmiaru soli podczas gotowania potraw.
Czerwone mięso
Wołowina i wieprzowina należą do rodzaju mięs z dużą zawartością tłuszczów nasyconych i cholesterolu. Ich nadmiar prowadzi do wzmożonej pracy wątroby i przyczynia się do szeregu chorób. Szczególnie szkodliwe są przetworzone produkty mięsne sklasyfikowane przez WHO jako silnie rakotwórcze. Do tej grupy zaliczają się wszelkiego rodzaju wędzone i suszone mięsa, a także kiełbasy, parówki, szynki czy boczek. Poza tłuszczem zwierzęcym zawierają duże ilości soli i szkodliwych konserwantów. Ogranicz czerwone mięso i zastąp je chudym drobiem oraz rybami.
Leki i suplementy diety
Wszelkiego rodzaju leki, zarówno te wydawane na receptę, jak i z pozoru niegroźne leki przeciwbólowe czy suplementy diety mogą być powodem polekowego uszkodzenia wątroby. Pamiętaj, że większość substancji metabolizowanych jest w wątrobie, a nadmiar w tym przypadku może być bardzo groźny. Zawsze przestrzegaj zaleceń lekarza lub farmaceuty. Zanim sięgniesz po dodatkowy preparat poinformuj specjalistę o przyjmowanych już medykamentach oraz o stanie swojego zdrowia. Nie przekraczaj zalecanych dawek i nie łącz leków z alkoholem.
Wirusy zapalenia wątroby
Wirusowe zapalenie wątroby różnego typu to grupa chorób wywołanych przez wirusy hepatotropowe. Zakażenie WZW typu A, B lub C zwykle ma ostry przebieg, skutkujący uszkodzeniem komórek wątroby. Często jednak początkowo nie zauważa się żadnych objawów zakażenia lub nie są one charakterystyczne, jak na przykład objawy grypopodobne. Rzadkością jest również objaw żółtaczki. Profilaktyka zakażeń to szczepienia ochronne, zachowanie higieny i odpowiedzialnych kontaktów seksualnych.
Niehigieniczny tryb życia
Stres i brak snu to kolejne powody, przez które wątroba może stać się mniej wydolna. Organizm potrzebuje czasu na regenerację, by pracować prawidłowo. Jeśli nie dajemy mu należytego odpoczynku spada odporność, a wątroba ulega osłabieniu i nie oczyszcza organizmu z nagromadzonych toksyn w sposób wydajny. Również siedzący tryb życia może być przyczyną dysfunkcji tego organu. Warto też zadbać o dostateczne nawodnienie, dzięki któremu krew staje się łatwiejsza do filtrowania przez wątrobę i nerki.
Toksyny środowiskowe
Każdy z nas jest narażony na zanieczyszczenia środowiskowe pochodzące z wody, powietrza, gleby czy plastiku. Choć często są to związki, których nie widać gołym okiem, one również obciążają wątrobę. Organ ten staje się bardziej wrażliwy i nie jest w stanie należycie wykonywać swoich podstawowych funkcji. Jednym z często spotykanych trucizn dla organizmu jest nikotyna. Palenie papierosów zmniejsza ukrwienie wątroby, osłabia odporność oraz zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory, w tym wątroby. Choć nie da się w stu procentach wyeliminować toksyn środowiskowych, jesteśmy w stanie ograniczyć ich ilość. Unikaj palenia tytoniu, również biernego, używaj oczyszczaczy powietrza, unikaj nadmiaru mikroplastiku, pij wodę z czystych źródeł i w miarę możliwości sięgaj po żywność ekologiczną. Dobrym pomysłem może być także regularne korzystanie z sauny jako sposobu na pozbycie się toksyn przez skórę.
Bibliografia
- Scheen A J, Luyckx F H. Obesity and liver disease. Clinical endocrinology & metabolism (2002), vol. 16, iss. 4, pp. 703-16.
- George E, Forsyth A, Itsiopoulos C, Nicoll A, Ryan M, Sood S, Roberts S, Tierney A. Practical Dietary Recommendations for the Prevention and Management of Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Adults. Advances in Nutrition, Volume 9, Issue 1, January 2018.
- Wang G et. al. Liver Fibrosis Can Be Induced by High Salt Intake through Excess Reactive Oxygen Species (ROS) Production. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 2016; 64 (7): 1610.
- Zelber-Sagi S, Godos F, Salomone F. Lifestyle changes for the treatment of nonalcoholic fatty liver disease: a review of observational studies and intervention trials. Ther Adv Gastroenterol 2016; Vol. 9(3) 392–407.
- Gawęcki J, Grzymisławski M. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Wydawnictwo Naukowe PWN 2017.
DIETETYK KLINICZNY, SPECJALISTKA ELITE POLSKA, PASJONATKA HOLISTYCZNEGO PODEJŚCIA DO ZDROWIA I PSYCHODIETETYKI. AUTORKA BLOGA MALGORZATAJUDEK.PL, GDZIE DZIELI SIĘ WIEDZĄ Z ZAKRESU ŻYWIENIA WSPIERAJĄCEGO PSYCHIKĘ, PSYCHODIETETYKI, PRACY Z CIAŁEM I EMOCJAMI ORAZ DIET ROŚLINNYCH. TERAPEUTKA MBCT (TERAPII POZNAWCZEJ OPARTEJ NA UWAŻNOŚCI) W TRAKCIE CERTYFIKACJI.
Małgorzata Judek-Bobowska
