Wątroba to bardzo istotny narząd w naszym organizmie. Lista funkcji, jakie pełni jest długa i różnorodna. Wątroba odpowiada za trawienie, prawidłowy metabolizm, magazynowanie składników odżywczych oraz za detoksykację niepotrzebnych nam substancji. Tzw. zachodni tryb życia sprzyja przeciążeniu wątroby, co może prowadzić do jej powiększenia, stłuszczenia, a w konsekwencji do marskości. W zależności od schorzenia i stopnia uszkodzenia wątroby postępowanie dietetyczne powinno zostać dopasowane indywidualnie, jednak istnieją ogólne zalecenia wspierające pracę tego narządu..
Dieta wątrobowa – dla kogo?
Dietę wątrobową zaleca się przede wszystkim w ramach profilaktyki zdrowotnej oraz jako wsparcie leczenia powstałych już nieprawidłowości. Celem diety wątrobowej jest zwłaszcza eliminacja czynników uszkadzających i obciążających ten organ. Istotne jest również wyrównanie niedoborów żywieniowych, nawodnienie organizmu, a także zadbanie o ogólny tryb życia.
Zasady diety wątrobowej
Odpowiednia podaż kalorii
Jeśli borykasz się z nadmierną masą ciała jednym z pierwszych zaleceń, jakie usłyszysz w przypadku leczenia wątroby będzie redukcja kilogramów. Otyłość jest częstym powodem wystąpienia stłuszczenia wątroby lub innych nieprawidłowości, jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, choroby serca lub tarczycy. Proces redukcji warto przeprowadzać pod okiem specjalisty, bowiem szybki i niekontrolowany spadek masy ciała może być szkodliwy dla zdrowia, indukując stany zapalne i nasilając objawy chorobowe. Dobrze jest unikać skrajnie niskokalorycznych diet i modnych ostatnio detoksów, które nie zawsze są odpowiednio zbilansowane. W przypadku wsparcia dietetycznego zalecana dzienna podaż kaloryczna jest dostosowywana indywidualnie dla każdego pacjenta. Gdy występuje niedożywienie białkowo-energetyczne, konieczne jest wzbogacenie jadłospisu o takie produkty, które będą wartościowe i uzupełnią powstałe braki.
Białko
Białko stanowi istotny składnik odżywczy w procesie leczenia. Częstą praktyką jest zwiększenie jego podaży w diecie z uwagi na związek spożycia protein na zachowanie beztłuszczowej masy ciała. Należy zwrócić dużą uwagę na źródła białka. Szczególnie korzystne jest białko pochodzenia roślinnego i mlecznego z powodu obecności aminokwasów rozgałęzionych, stanowiących główny składnik budulcowy mięśni. Mięso, jako białko pełnowartościowe także jest zalecane w diecie, choć ze względu na zawartość tłuszczu nasyconego należy ograniczyć mięso czerwone oraz przetworzone. Warto sięgać po drób bez skóry, chude ryby i owoce morza, chudy nabiał, produkty sojowe, nasiona roślin strączkowych i produkty pełnoziarniste – te ostatnie w zależności od indywidualnej tolerancji chorego.
Tłuszcze
Najczęściej spotykanym schorzeniem wątroby jest stłuszczenie. Występuje, gdy nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych odkładany jest w komórkach wątrobowych. Z tego powodu tłuszcze ogółem należy spożywać w ograniczonych ilościach. Szczególnie niebezpieczne są tłuszcze trans, sztucznie dodawane w przemyśle spożywczym, by przedłużyć przydatność do spożycia produktów żywnościowych, takich jak słodycze, fast-foody, słone przekąski czy utwardzane margaryny. Również nasycone kwasy tłuszczowe pochodzące z produktów zwierzęcych należy znacznie ograniczyć, by odciążyć pracę wątroby. Lepszym wyborem są tłuszcze roślinne, bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, jak oliwa z oliwek, olej sojowy, słonecznikowy i lniany. Wartościowym źródłem tłuszczów są także orzechy, pestki i nasiona, lecz z uwagi na ich ciężkostrawność mogą być źle tolerowane. Ich strawność można poprawić przez moczenie lub rozdrobnienie przed spożyciem. Częstym zaleceniem jest również suplementacja kwasami omega-3 działającymi przeciwzapalnie. W kontrolowanych badaniach klinicznych kwasy omega-3 wykazywały możliwość zmniejszenia aktywności enzymów wątrobowych oraz spadek poziomu trójglicerydów we krwi.
Węglowodany
Kolejną grupą składników odżywczych, jakiej należy się przyjrzeć są węglowodany. Ważną kwestią jest ograniczenie cukrów prostych, w szczególności słodyczy, słodzonych napojów i żywności przetworzonej. Dodany cukier i jego zamienniki, jak syrop glukozowo-fruktozowy, syrop kukurydziany czy maltodekstryna są dużym obciążeniem dla wątroby i nie niosą żadnych wartości odżywczych. Nasilają objawy chorobowe i pogłębiają stłuszczenie wątroby. Zamiast słodkości lepiej wybierać świeże owoce, szczególnie owoce jagodowe i cytrusowe. Warto też sięgać po warzywa, kasze, ryż, płatki owsiane, drobne nasiona roślin strączkowych, jak soczewica czy fasola mung. Należy przy tym pamiętać, aby ilość błonnika w diecie dostosować indywidualnie zależnie od tolerancji.
Właściwe przygotowywanie posiłków
W chorobach wątroby polecana jest dieta lekkostrawna. Z tego powodu warto unikać produktów wzdymających, jak cebula, czosnek czy warzywa kapustne. Do tej grupy zaliczają się również nasiona roślin strączkowych, jednak zważywszy na ich prozdrowotne właściwości dobrze jest spróbować włączyć je do diety. Strawność strączków można poprawić poprzez odpowiednie moczenie i dokładne dogotowanie nasion, a także podawanie ich w formie rozdrobnionej, np. w postaci past lub pasztetów roślinnych. Istotna jest również obróbka termiczna. Nie zaleca się smażenia, grillowania i tradycyjnego pieczenia. Posiłki powinny być gotowane, duszone bez uprzedniego podsmażania czy pieczone w folii lub pergaminie. Należy ograniczyć przy tym spożycie soli i ostrych przypraw, a w kuchni używać świeżych ziół.
Nawodnienie
Dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu istotne jest odpowiednie nawodnienie. Zadbanie o dostateczną podaż wody jest ważne dla filtrowania krwi przez wątrobę i nerki. Wskazane jest unikanie słodkich napojów i soków owocowych, gdyż zawierają cukry proste. W przypadku schorzeń wątroby zalecana jest dodatkowo całkowita abstynencja od alkoholu. Nawet niewielkie ilości alkoholu etylowego obciążają chory narząd, którego główną funkcją jest detoksykacja organizmu. Próba pozbycia się szkodliwych związków naraża wątrobę na działanie toksycznych produktów ubocznych i uszkodzenia komórek wątrobowych. Do gaszenia pragnienia najlepiej wybierać więc niegazowaną wodę mineralną.
Dieta śródziemnomorska
Dieta śródziemnomorska uważana jest za jeden z najzdrowszych modeli żywieniowych na świecie. Główne założenia tej diety to spożywanie żywności nieprzetworzonej, szczególnie warzyw i owoców, nasion roślin strączkowych, orzechów, ryb, owoców morza i białego mięsa, a także pełnoziarnistych produktów zbożowych, oliwy z oliwek extra virgin i świeżych ziół. Ograniczeniu ulega za to czerwone mięso, jaja, nadmiar cukru i soli oraz wszystko co wysoko przetworzone, jak fast-foody, wyroby mięsne, słodycze i dania gotowe. Taki rodzaj żywienia jest niezmiernie polecany jako prewencja i wspomaganie leczenia cukrzycy typu 2 oraz chorób sercowo-naczyniowych. Jednak z uwagi na korzystny profil kwasów tłuszczowych, w tym niskie spożycie tłuszczów nasyconych i cholesterolu oraz duże spożycie jednonienasyconych kwasów tłuszczowych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, dieta śródziemnomorska może być też pomocna przy problemach z wątrobą. Oparcie diety o nieprzetworzone produkty roślinne oraz ryby dostarcza do organizmu duże ilości składników przeciwutleniających i przeciwzapalnych. A to one w głównej mierze odpowiadają za poprawę stanu zdrowia.
Co poza dietą?
Mówiąc o diecie nie można zapomnieć o pozostałych czynnikach zdrowego stylu życia. Umiarkowana aktywność fizyczna jest nieodzownym elementem podczas wsparcia leczenia nieprawidłowości wątroby, ponieważ poprawia wydolność metaboliczną organizmu i ułatwia redukcję tkanki tłuszczowej. Nawet niewielki wzrost aktywności fizycznej i sprawności może przynieść znaczące korzyści zdrowotne. Istotny jest również aspekt odpowiedniej ilości snu oraz racjonalne zarządzanie stresem. Należyty odpoczynek wspiera odporność i możliwości regeneracyjne narządów i tkanek. Dla wsparcia funkcji detoksykacyjnej wątroby wartościowe jest też korzystanie z sauny, o ile nie ma ku temu przeciwwskazań. Seans w saunie pobudza procesy oczyszczania i jest doskonałym sposobem na pozbycie się toksyn przez skórę. Również włączenie do diety rośliny zwanej ostropestem plamistym ma swoje uzasadnienie. Dzięki zawartości sylimaryny to niezwykłe zioło chroni wątrobę przed szkodliwym działaniem toksyn, pobudza komórki wątrobowe do regeneracji i zapobiega marskości wątroby. Jest także silnym przeciwutleniaczem i działa przeciwzapalnie. Ostropest plamisty można spotkać najczęściej w postaci oleju, naparów lub przyprawy.
Bibliografia
- Marchesini G, Petta S, Grave RD. Diet, weight loss, and liver health in nonalcoholic fatty liver disease: pathophysiology, evidence, and practice. Hepatology 2016; 63:2032–43.
- Nseir W, Hellou E, Assy N. Role of diet and lifestyle changes in nonalcoholic fatty liver disease. World J Gastroenterol. 2014 Jul 28; 20(28): 9338–9344.
- Moss O R.D., Nutrition Priorities: Diet Recommendations in Liver Cirrhosis. Clin Liver Dis (Hoboken). 2019 Nov 6;14(4):146-148.
- Anania C, Perla F M, Olivero F, Pacifico L, Chiesa C. Mediterranean diet and nonalcoholic fatty liver disease. World J Gastroenterol. 2018 May 21; 24(19): 2083–2094.
- Kargulewicz A, Stankowiak-Kulpa H, Grzymisławski M. Dietary recommendations for patients with nonalcoholic fatty liver disease. Prz Gastroenterol. 2014; 9(1): 18–23.
- Muriel, P, Garciapina, T, Perez-Alvarez, V, Mourelle, M. Silymarin protects against liver damage. J Appl Toxicol. 1992;12:439–442.
DIETETYK KLINICZNY, SPECJALISTKA ELITE POLSKA, PASJONATKA HOLISTYCZNEGO PODEJŚCIA DO ZDROWIA I PSYCHODIETETYKI. AUTORKA BLOGA MALGORZATAJUDEK.PL, GDZIE DZIELI SIĘ WIEDZĄ Z ZAKRESU ŻYWIENIA WSPIERAJĄCEGO PSYCHIKĘ, PSYCHODIETETYKI, PRACY Z CIAŁEM I EMOCJAMI ORAZ DIET ROŚLINNYCH. TERAPEUTKA MBCT (TERAPII POZNAWCZEJ OPARTEJ NA UWAŻNOŚCI) W TRAKCIE CERTYFIKACJI.
Małgorzata Judek-Bobowska