Wątroba jest jednym z największych organów człowieka i jak wszyscy wiemy, niezbędna nam do życia. Jakie grożą jej choroby oraz jakich objawów możemy się w przypadku ich wystąpienia spodziewać? Na te pytanie odpowie poniższy wpis.
Choroby wątroby
W związku z szeregiem zadań, które wypełnia wątroba, zaburzenia w jej funkcjonowaniu wywołują wiele objawów. Przede wszystkim warto zaznaczyć, iż sama wątroba nie boli – jej miąższ nie posiada unerwienia czuciowego. Bolą tkanki wokół niej, uciskane przez powiększony narząd. Co więcej, objawy chorób wątroby, w szczególności w ich początkowych stadiach są niespecyficzne, mogące wskazywać na różne dolegliwości. Poniżej opiszę kilka częstych chorób wątroby występujących w naszym społeczeństwie.
Marskość wątroby
Jest to choroba podstępna, której przebieg przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo. Zaburzenie to często towarzyszy innym chorobom wątroby jako ich końcowe stadium. Szczególnym czynnikiem ryzyka jest nadmierne picie alkoholu oraz zakażenia wirusem HBV i HCV. Choroba ta polega na stopniowym i nieodwracalnym włóknieniu tkanek wątroby i tworzeniu się tzw. guzków regeneracyjnych (hepatocyty otoczone tkanką łączną), które nie mają odpowiedniego połączenia z drogami żółciowymi oraz układem krwionośnym. Niedokrwione hepatocyty obumierają, a miąższ wątroby zastępowany jest włóknami tkanki łącznej. Wątroba w ten sposób stopniowo traci swoje funkcje. W kolejnej fazie choroby, po bezobjawowej, pacjent może odczuwać niespecyficzne objawy, wspólne dla wielu różnych stanów patologicznych, stąd też trudność w diagnostyce marskości. Objawami takimi są m.in. zmęczenie, pogorszenie apetytu, zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego (w tym wzdęcia, „ciężkość” po posiłkach), świąd skóry. W późniejszym, ostatnim stadium pojawiają się nudności, wymioty, obrzęk ślinianek, chudnięcie, krwawienia z nosa i dziąseł, zaczerwienienia wewnętrznej części rąk, pojawienie się naczyniaków na skórze torsu, twarzy, ramion i przedramion, a także zwiększenie obwodu brzucha z powodu powiększenia wątroby i wodobrzusza. Mogą wystąpić także zaburzenia ze strony psychiki: nietypowe zachowania, splątanie, zaburzenia snu. Choroba może doprowadzić do bardzo niebezpiecznych dla życia krwotoków z przewodu pokarmowego. Jak widać, marskość wątroby jest podstępna i niebezpieczna. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, iż odpowiada za 1,8% zgonów rocznie w Europie.
Ostre wirusowe zapalenie wątroby (OWZW)
Choroba ta wywołana jest wirusami HCV i HBV przenoszonymi drogą pozajelitową (kontakt z krwią chorego, zanieczyszczonym sprzętem medycznym czy poprzez kontakty seksualne bez zabezpieczenia) oraz wirusem HAV, który przenosi się poprzez kontakt z zanieczyszczonym pokarmem oraz wodą, a także poprzez kontakty seksualne bez zabezpieczenia. Wiele osób chorobę przechodzi bezobjawowo lub z bardzo skąpymi objawami, z czego częściej dorośli rozwijają postać objawową. Infekcja rozpoczyna się fazą prodromalną, w której występują objawy podobne do grypy i nieżytu przewodu pokarmowego. Następnie obserwować można osłabienie, nieprzyjemny ucisk, kłucie w okolicach wątroby, objawy z przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, osłabiony apetyt). W OWZW może dojść do odbarwienia stolca oraz żółtaczki, która ułatwia ustalenie przyczyny tych niespecyficznych objawów. Może także wystąpić ból mięśni i stawów, który ustępuje po pojawieniu się żółtaczki. Dodatkowo dochodzi do powiększenia wątroby i śledziony. Są grupy pacjentów, u których dolegliwość ta przebiega bardzo gwałtownie, prowadząc nawet do śmierci – to osoby nadużywające alkoholu, chorujące jeszcze przed zakażeniem na inną chorobę wątroby albo z niedoborem odporności. W OWZW może dojść do eliminacji wirusa z organizmu, ale u części pacjentów choroba przechodzi w zapalenie przewlekłe (toczące się powyżej 6 miesięcy), które opisane jest poniżej.
Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby (PWZW)
Choroba ta wywoływana jest wirusem HBV lub HCV (wirus HAV zazwyczaj nie wywołuje przewlekłego WZW). PWZW może trwać nawet 20 lat i w fazie końcowej doprowadzić do marskości wątroby, a następnie śmierci. Rozpowszechnienie HCV w Polsce jest dość znaczne – przeciwciała anty-HCV obecne są nawet u ok 2% populacji kraju. Przeciwciała przeciwko HBV ma ok 1% Polaków. Choroba ta jest niebezpieczna, jeśli nie wdroży się odpowiedniej terapii. Nieleczona może doprowadzić do marskości wątroby, która jak wiemy może spowodować zgon pacjenta. Jednakże zanim dojdzie do najgorszego, latami można obserwować poniższe objawy: osłabienie i męczliwość, niewielki świąd skóry, ucisk, kłucie pod prawym żebrem, utrata łaknienia. W zaawansowanym stadium obserwujemy objawy marskości wątroby, włącznie z żółtaczką, zaburzeniami krzepnięcia, powiększeniem wątroby i wodobrzuszem.
Polekowe uszkodzenie wątroby
Leki, oprócz swoich właściwości terapeutycznych, mają także działania niepożądane z różnych narządów, w tym z wątroby. Hepatotoksyczność (czyli działanie uszkadzające komórki wątroby) wykazują leki powszechnie stosowane w medycynie, m.in. część antybiotyków, leki przeciwbólowe, przeciwdepresyjne oraz inne. Ryzyko wystąpienia polekowego uszkodzenia wątroby wzrasta u osób powyżej 50. roku życia, stosujących wiele leków na raz. Ważna w tym przypadku jest podatność osobnicza na działanie uszkadzające wątrobę, dawka oraz częstość stosowania leku oraz ogólna kondycja pacjenta. Objawy tego zaburzenia są bardzo różne – mogą wystąpić łagodne zmiany w poziomie enzymów wątrobowych bez innych objawów które mógłby odczuwać pacjent, poprzez żółtaczkę, ale także możemy mieć do czynienia z ostrą niewydolnością wątroby. U większości pacjentów z polekowym uszkodzeniem wątroby po odstawieniu toksycznego leku dochodzi do samoistnego ustąpienia objawów klinicznych.
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD)
NAFLD polega na nadmiernym odkładaniu się tłuszczy w hepatocytach – gdy zawartość lipidów w wątrobie przekracza 5% mówimy o jej stłuszczeniu. Dodatkowo, kryterium diagnozy NAFLD to konsumpcja alkoholu ograniczona do maksimum 10-20 g czystego alkoholu na dzień. Choroba ta związana jest m.in. z nieprawidłowym stylem życia i jego konsekwencjami zdrowotnymi: cukrzycą typu II, zespołem metabolicznym, otyłością i nadciśnieniem tętniczym. Obecnie ocenia się, iż NAFLD może dotyczyć nawet 21% dorosłych Europejczyków. Objawy NAFDL są łagodne i jeśli występują, są podobne do objawów innych chorób wątroby. Pojawia się zatem zmęczenie, pobolewanie w okolicach wątroby, złe samopoczucie, nieprawidłowy sen. Mogą pojawić się także naczyniaki na skórze i rumień rąk. Choroba może prowadzić do marskości wątroby oraz zwiększa ryzyko wystąpienia raka wątrobowokomórkowego (który również prowadzi do marskości). Jest to choroba, której ryzyko wystąpienia możemy znacznie obniżyć w przypadku prowadzenia zdrowego trybu życia.
Alkoholowa choroba wątroby (AchW)
Alkohol w 90% metabolizowany jest w wątrobie, gdzie w wyniku jego przemian dochodzi do produkcji szkodliwego dla hepatocytów aldehydu octowego. Choroby wątroby powstałe w wyniku nadmiernego spożycia alkoholu mogą prowadzić do zmian o różnym stopniu zaawansowania: alkoholowego stłuszczenia wątroby, alkoholowego zapalenia wątroby oraz alkoholowej marskości wątroby. Stłuszczenie wątroby jest odwracalne w przypadku zaprzestania picia alkoholu, w przeciwnym przypadku rozwija się w zapalenie, a następnie nawet marskość. Objawy Ach w początkowym stadium (stłuszczenie) zazwyczaj nie występują. W kolejnych stadiach może pojawić się zmęczenie, nudności i wymioty, ból w okolicach wątroby, runień dłoni, powiększenie wątroby oraz śledziony. Występuje także żółtaczka, wodobrzusze oraz obrzęki kończyn, a także powiększenie ślinianek nadające twarzy charakterystyczny kształt. Niestety, choroba może doprowadzić do śmierci, niekiedy do uratowania takiego pacjenta niezbędny jest przeszczep wątroby.
Podsumowanie
Organ o tak dużym znaczeniu dla prawidłowego funkcjonowania i życia człowieka powinien być pod naszą szczególną uwagą. Warto o wątrobę zadbać zawczasu, zanim da objawy w postaci bólu brzucha czy zażółcenia skóry. Przede wszystkim, powinniśmy się skupić na zdrowym trybie życia (prawidłowa dieta i sport są nieodzowne), unikaniu używek, ale także na dostarczaniu wątrobie składników ją regenerujących. Warto także pamiętać, by nie diagnozować się samodzielnie, a niepokojące nas objawy zgłaszać swojemu lekarzowi.
Literatura:
- Damjanov I. Choroby wątroby i dróg żółciowych. W: Patofizjologia. Wydanie 1. Elsevier Urban & Partner. Wrocław 2010: 273-278.
- Hartleb, M., Simon, K., Lipiński, M., Drobnik, J., Woroń, J., Rydzewska, G., & Mastalerz-Migas, A. (2017). Rekomendacje postępowania u chorych z zaburzeniami czynności wątroby i kamicą dróg żółciowych dla lekarzy POZ. Lekarz POZ, 3(4), 225-248.
- Blachier, M., Leleu, H., Peck-Radosavljevic, M., Valla, D. C., & Roudot-Thoraval, F. (2013). The burden of liver disease in Europe: a review of available epidemiological data. Journal of hepatology, 58(3), 593-608.
- Traczyk W., Trzebski A. (red.), 2004, Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
- Kargulewicz, A. Stankowiak-Kulpa, H. & Grzymisławski, M. (2010). Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby–etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie. Nowiny Lekarskie, 79(5), 410-418.
- Kopec, K. L., & Burns, D. (2011). Nonalcoholic fatty liver disease: a review of the spectrum of disease, diagnosis, and therapy. Nutrition in Clinical Practice, 26(5), 565-576.
- Wawrzynowicz-Syczewska M. Marskość wątroby. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50969,marskosc-watroby dostęp dnia 30.01.2021 r.
Mgr farm. Gabriela Bielecka-Papierz
MGR FARM. GABRIELA BIELECKA-PAPIERZ DOKTORANTKA WYDZIAŁU FARMACEUTYCZNEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W LUBLINIE. ZAINTERESOWANIA ZAWODOWE TO ŻYWIENIE POZAJELITOWE, FARMAKOLOGIA, A TAKŻE TEMATY ZWIĄZANE Z FARMAKOTERAPIĄ W CIĄŻY I PODCZAS LAKTACJI
