Od dawna wiadomo, że w przyrodzie wokół nas kryje się bogactwo dobroczynnych składników wpływających korzystnie na nasze zdrowie i poprawę funkcjonowania w zasadzie wszystkich narządów. W ciągu ostatnich dekad wiele uwagi poświęcono terapeutycznemu zastosowaniu roślin i naturalnych składników z nich pozyskiwanych. Tych o działaniu ochronnym na wątrobę znanych jest ponad 100 różnych roślin.
Ostropest plamisty, bo tej roślinie poświęcimy dziś więcej uwagi, jest od wieków bezpiecznie stosowany jako naturalny preparat ziołowy w schorzeniach wątroby. Roślina ta znana jest i stosowana co najmniej od 2 tysięcy lat.
Surowiec, cechy botaniczne rośliny
Ostropest plamisty (Silybum marianum[L.]Gaertn.), to roślina należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae). Nazwa pochodzi od greckiego słowa silybon (lub silybos), oznaczającego kępę, co nawiązuje do wyglądu młodych roślin. Czasami wyodrębniane są dwie odmiany ostropestu: S. marianum var. marianum o kwiatach purpurowych i S. marianum var. albiflora o kwiatach białych. W stanie naturalnym ostropest plamisty występuje w basenie Morza Śródziemnego. Obecnie znajduje się on w grupie najważniejszych roślin leczniczych pozyskiwanych z upraw, przede wszystkim w krajach południowej i środkowej Europy, Ameryki Północnej i Południowej oraz Australii. W Polsce ostropest wprowadzono do uprawy w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia.
Ostropest kwitnie od końca czerwca do połowy sierpnia, a owocem jest ciemna, duża niełupka opatrzona żółtoszarym puchem lotnym umożliwiającym rozsiewanie. Owoce są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości, kształtu, barwy, a także zdolności kiełkowania.
Skład fitochemiczny
Surowcem wykorzystywanym są owoce ostropestu. Najważniejszym składnikiem z nich wyselekcjonowanym jest sylimaryna. Sylimaryna to połączenie różnych składników, z których najbardziej aktywnym jest sylibinina.
Główny składnik aktywny ekstraktu z ostropestu plamistego – sylimaryna to tak naprawdę kompleks innych składników, głównie czterech izomerów flawonolignanów: sylibininy, izosylibininy, sylikrystyny i sylidianiny, ale najbardziej rozpowszechnionym i biologicznie aktywnym z nich jest sylibinina (zwana również sylibiną). Około 50–60% kompleksu sylimaryny stanowi sylibinina, a pozostałe izomery flawonolignanów stanowią około 35%: sylikrystyna (*20%), sylidianina (*10%) i izosylibinina (*5%).
Dobroczynny wpływ na wątrobę
Ostropest plamisty był stosowany w medycynie w Europie od pierwszych wieków naszej ery. Jego właściwości terapeutyczne wspominano w pismach greckiego lekarza i botanika Dioscoridesa (40–90 ne), który zalecał go w leczeniu ukąszenia węży. XVI-wieczny angielski zielarz Nicholas Culpeper zalecał ostropest plamisty na żółtaczkę i do usuwania kamieni. W XIX wieku niemiecki naukowiec Johannes Gottfried Rademacher wykazał, że ekstrakty lub „nalewki” z nasion ostropestu plamistego działają korzystnie u pacjentów z zaburzeniami wątroby.
Właściwości antyoksydacyjne
Sylimaryna może nasilać wytwarzanie glutationu w wątrobie poprzez zwiększenie dostępności substratu do jego biosyntezy tj. cysteiny, co z kolei przyczynia się do zwiększenia jej zdolności antyoksydacyjnej w tkankach wątroby.
Sylimaryna chroni komórki wątroby poprzez szereg mechanizmów:
- stabilizuje przepuszczalność błony,
- chroni przed uszkodzeniem przez różne toksyczne substancje chemiczne, takie jak tetrachlorek węgla,
- jest w stanie zmniejszyć wychwyt komórkowy ksenobiotyków, w tym trucizn grzybowych.
Właściwości przeciwzapalne
Przewlekłe zapalenie wiąże się z postępującym zwłóknieniem wątroby i rozwojem marskości wątroby. Istnieje coraz więcej dowodów na całkowite hamowanie przez sylimarynę mediatorów stanu zapalnego, takich jak NF-jB i metabolitów zapalnych (np. prostaglandyny E2).
Modulacja insulinooporności
Insulinooporność jest powszechnie uznawana za kluczowy mechanizm w patogenezie NAFLD. W szczurzym modelu NAFLD podawanie sylibininy poprawiło insulinooporność poprzez zmniejszenie otyłości trzewnej, zwiększenie lipolizy i hamowanie glukoneogenezy.
Podsumowanie
Sylimaryna jest ważnym przeciwutleniaczem i chroni wątrobę poprzez optymalizację funkcji wątroby i detoksykację. Działanie ochronne na komórki wątroby i przeciwutleniające sylimaryny wynika z jej zdolności do hamowania wolnych rodników, które są wytwarzane w wyniku metabolizmu substancji toksycznych, między innymi takich jak etanol czy acetaminofen. Sylimaryna działa jak „strażnik”, chroniąc wątrobę przed toksynami i wolnymi rodnikami. Naprawia również uszkodzenia komórek wątroby spowodowane chorobami, alkoholem i lekami.
Ostropest plamisty z zawartą w nim sylimaryną jest tylko jedną z wielu roślin, surowców farmakognostycznych stosowanych dla poprawy funkcjonowania wątroby. Zagadnienie innych roślinnych substancji mających wpływ na wątrobę poruszane było już skrótowo w innym naszym wpisie na blogu https://hepasetpro.pl/skladniki-roslinne-dla-poprawy-funkcjonowania-watroby/.
Piśmiennictwo:
- Anton Gillessen . Hartmut H.-J. Schmidt. Silymarin as Supportive Treatment in Liver Diseases: A Narrative Review. Adv Ther. 2020; doi:10.1007/s12325-020-01251-y
- Raziuddin et al. et al. TREATMENT OF LIVER DISEASE BY HERBAL DRUGS. European Journal of Pharmaceutical and Medical Research. 2017; 4(3), 160-173.
- Yong-Song Guan et al. Plants Consumption and Liver Health. Evid Based Complement Alternat Med. 2015; 2015: 824185.doi.org/10.1155/2015/824185
- Saller, R., Meier, R. & Brignoli, R. The Use of Silymarin in the Treatment of Liver Diseases. Drugs 61, 2035–2063 (2001). https://doi.org/10.2165/00003495-200161140-00003
- Paweł Siudem i współ. Sylimaryna jako lek i suplement diety. www.lekwpolsce.pl.
Z wykształcenia farmaceutka, absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Od początku swojej ścieżki zawodowej ukierunkowana na tematy związane z medycyną spersonalizowaną. Główny obszar zainteresowań dotyczy wpływu dedykowanego postępowania żywieniowego na skuteczność terapii lekowych u osób z chorobami rzadkimi, metabolicznymi i autoimmunologicznymi. Zawodowo zajmuje się realizacją multidyscyplinarnych projektów badawczo-rozwojowych dla podmiotów z branży farmaceutycznej i spożywczej.
Aleksandra Papp
