Polekowe uszkodzenie wątroby (DILI) jest nie częstym schorzeniem, które czasami jest odpowiedzialne za ostrą niewydolność wątroby (ALF), a w konsekwencji za konieczność wykonania przeszczepu wątroby. Choroba jest związana z przyjmowaniem leków na receptę, leków OTC oraz preparatów ziołowych. DILI ma dwa typy: wewnętrzny i idiosynkratyczny. Rolę w patogenezie DILI mogą odgrywać czynniki związane ze środowiskiem i lekiem ale także cechy osobnicze pacjenta.
Częstość występowania polekowego uszkodzenia wątroby i leki wywołujące
Częstość występowania DILI według wcześniej opublikowanych danych wynosiła od 1 na 10 000 do 1 na 100 000. Jednak nowsze badania wykazały wyższą częstość występowania. Istnieje kilka rejestrów, zarówno w krajach zachodnich, jak i azjatyckich, które dostarczają informacji dotyczących etiologii, patogenezy oraz obrazu klinicznego, diagnozy i leczenia DILI. Niektóre badania populacyjne wykazały roczną częstość występowania 19,1 przypadków na 100 000 mieszkańców Islandii i 13,9 przypadków na 100 000 mieszkańców we Francji, przy hospitalizacji 12% i śmiertelności 6%. Wśród leków mogących powodować DILI, najczęstsze są antybiotyki, które w USA stanowią około 46% przypadków DILI; podobne wyniki uzyskano z rejestrów hiszpańskich i islandzkich. We włoskim badaniu kliniczno-kontrolnym roczna częstość występowania DILI wynosiła 4 przypadki na 100 000 mieszkańców. Około połowa pacjentów otrzymywała NLPZ.
Doustne leki antykoncepcyjne, hormonalna terapia zastępcza, amoksycylina z kwasem klawulanowym, trimetoprim z sulfametoksazolem i erytromycyna mogą doprowadzić do cholestazy wewnątrzwątrobowej.
Paracetamol, halotan, izoniazyd i fenytoina powodują ciężkie uszkodzenia wątroby, które w badaniu histopatologicznym są nie do odróżnienia od wirusowego zapalenia wątroby.
Estrogeny, a także lek antyarytmiczny amiodaron, kortykosteroidy, tetracyklina, kwas walproinowy, metotreksat mogą doprowadzić do stłuszczenia wątroby.
Idiosynkratyczne i wewnętrzne uszkodzenie wątroby
Polekowe uszkodzenie wątroby (DILI; znane również jako hepatotoksyczność polekowa) jest spowodowane przez leki (na receptę lub OTC), ziołowe i dietetyczne suplementy lub inne ksenobiotyki, które powodują nieprawidłowości w testach wątrobowych lub zaburzenia czynności wątroby, których nie można wyjaśnić innymi przyczynami. Istnieją dwa rodzaje DILI: wewnętrzne i idiosynkratyczne. Wewnętrzna DILI odnosi się do toksyczności wątroby wywołanej przez lek w przewidywalny i zależny od dawki sposób (np. acetaminofen [APAP]). Drugi rodzaj – idiosynkratyczne DILI, które występuje rzadziej, wiąże się z mniej spójną zależnością dawki i toksycznością oraz bardziej zróżnicowanym przebiegiem.
Kryteria diagnostyczne
Podstawowe badanie, które najlepiej zrobić, to określenie aktywności transaminaz. Ponadto obniżone stężenie mocznika może świadczyć o tym, że wątroba jest niewydolna. Zaś najczulszym testem diagnostycznym jest koagulogram, czyli zestaw badań laboratoryjnych oceniających zaburzenia krzepnięcia krwi, zaliczamy tu wskaźnik protrombinowy; oraz stężenia albumin. Wydłużenie czasu protrombinowego i wzrost INR, a także obniżenie stężenia albumin połączone z hipergammaglobulinemią w proteinogramie pokazują, że nastąpiło polekowe uszkodzenie wątroby.
Zapobieganie polekowemu uszkodzeniu wątroby
Najlepszą metodą na zapobieganie polekowemu uszkodzeniu wątroby jest unikanie kumulacji czynników toksycznych. Co to dokładnie oznacza w praktyce? Jeśli pacjent przyjmuje lek o dużym ryzyku działania hepatotoksycznego to bezwzględnie wskazane jest unikanie alkoholu; jeśli pacjent w pracy narażony jest na czynniki toksyczne to podczas leczenia powinien zrobić przerwę w pracy. Przyjmując leki i preparaty bez recepty warto zwracać uwagę by nie kumulować leków o działaniu heptotoksycznym, a w sytuacji gdy zaobserwuje się objawy polekowego uszkodzenia to jeśli jest to możliwe i bezpieczne należy przerwać stosowanie hepatotoksycznego leku.
Podsumowanie
Przyjmując leki przepisywane przez lekarza jak i te sprzedawane bez recepty warto pamiętać, że poza prozdrowotnym działaniem mogą one nieść również działania niepożądane, a czasem wręcz toksyczne.
W przypadku gdy stosujemy terapię wielolekową i jest to zlecone przez lekarza warto zadbać o dodatkowe wzmocnienie wątroby jeszcze zanim pojawią się pierwsze objawy polekowego uszkodzenia, bo jak wiadomo lepiej zapobiegać niż leczyć.
Bibliografia:
Donna M. Lisi. Drug-Induced Liver Injury: An Overview. US Pharm. 2016;41(12):30-34.
A. Licata et al. A focus on epidemiology of drug-induced liver injury: analysis of a prospective cohort. European Review for Medical and Pharmacological Sciences. 2017;21 (1 Suppl): 112-121.
Olga Wajtryt et al. Ostra niewydolność wątroby po podaniu amiodaronu. Folia Cardiologica. 2019;14,3: 242–246.
Marek Hartleb et al. Polekowe uszkodzenia wątroby
Z wykształcenia farmaceutka, absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Od początku swojej ścieżki zawodowej ukierunkowana na tematy związane z medycyną spersonalizowaną. Główny obszar zainteresowań dotyczy wpływu dedykowanego postępowania żywieniowego na skuteczność terapii lekowych u osób z chorobami rzadkimi, metabolicznymi i autoimmunologicznymi. Zawodowo zajmuje się realizacją multidyscyplinarnych projektów badawczo-rozwojowych dla podmiotów z branży farmaceutycznej i spożywczej.
Aleksandra Papp
