Wątroba słynie ze swoich zdolności regeneracyjnych, jednak są one limitowane. Wiele toksyn powoduje jej trwałe lub przejściowe uszkodzenie, prowadzące do różnych dolegliwości. Mogą być to łagodne, często nieodczuwalne i odwracalne zmiany, ale także bardzo ciężkie, prowadzące nawet do śmierci. Jedną z hepatotoksycznych (czyli uszkadzających hepatocyty – komórki z których w większości zbudowana jest wątroba) toksyn jest powszechnie stosowany na całym świecie alkohol etylowy (etanol).
Wpływ etanolu na wątrobę
Wydaje się, iż nie zdajemy sobie sprawy, jak szkodliwe jest picie alkoholu. Dane WHO wskazują, iż może on wywołać ponad 60 chorób w obrębie różnych układów. O skali problemu, jakim jest nadużywanie alkoholu mówi statystyka – w wyniku jego picia w 2016 r. na całym świecie zmarło ok 3 mln osób, co stanowi aż 5,3% wszystkich zgonów. Jak dochodzi do uszkodzenia wątroby przez tę popularną używkę? Otóż etanol metabolizowany jest w większości w wątrobie. W trakcie jego rozkładu powstaje aldehyd octowy oraz dochodzi do powstania stresu oksydacyjnego – czyli stanu gdzie w tkankach jest zbyt wiele wolnych rodników uszkadzających różne elementy komórek i brakuje substancji, które mogłyby je zneutralizować. Obydwa te elementy odpowiadają za efekt hepatotoksyczny (czyli uszkadzający komórki wątroby). Z okazjonalnym spożyciem etanolu zdrowa wątroba powinna sobie poradzić, gdyż wykazuje duży potencjał do regeneracji. Jednakże jeśli organizm będzie narażany na częsty wpływ alkoholu, to może dojść do alkoholowej choroby wątroby (AChW), która dzieli się na trzy stadia: alkoholowe stłuszczenie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby oraz alkoholowa marskość wątroby. W początkowej fazie choroba może być zupełnie bezobjawowa, a dać objawy dopiero w jej kolejnych stadiach i doprowadzić do nieodwracalnej marskości wątroby. W konsekwencji taki pacjent może nawet potrzebować przeszczepu organu, o ile wcześniej nie umrze w wyniku jego niewydolności. Dwa pierwsze stadia przy zachowaniu pewnych zaleceń są zazwyczaj odwracalne.
Sposoby na regenerację wątroby
Ograniczenie picia alkoholu
Podstawowym sposobem na poprawienie stanu wątroby jest ograniczenie, a najlepiej całkowite zaprzestanie picia alkoholu. Co ważne, jeśli wystąpi AchW, zakaz stosowania alkoholu jest bezwzględny. Dotyczy to także spożycia niewielkich ilości etanolu zawartych w cukierkach czy wyrobach cukierniczych! Co oprócz abstynencji można zrobić?
Odpowiednia dieta
Konieczna jest odpowiednia dieta. Powinna być lekkostrawna, a przy tym wysokoenergetyczna, bogata w białko, oraz witaminy i składniki mineralne. Alkohol powoduje ograniczenie wchłaniania niektórych składników odżywczych, zatem należy je dodatkowo suplementować. Jako że u osób nadmiernie pijących alkohol obserwuje się obniżone poziomy witamin A, C, D, E, K oraz z grupy B, należy zadbać o prawidłowe ich spożycie z pokarmem. Przy niemożności zapewnienia ich odpowiednich poziomów z dietą należy suplementować je odpowiednimi preparatami. Szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na witaminy o działaniu antyrodnikowym, czyli C i E, które są niezbędne do złagodzenia stresu oksydacyjnego, odpowiadającego m.in. za hepatotoksyczność alkoholu. Witaminy B6, B12 oraz kwas foliowy są ważne dla obniżenia poziomu homocysteiny, której poziom wzrasta, gdy pijemy alkohol. Homocysteina to aminokwas toksyczny w nadmiarze, stąd istotne jest by w organizmie był odpowiedni poziom związków biorących udział w jej neutralizacji.
Pomocne składniki pokarmowe w regeneracji wątroby
Cholina
Kolejnym pomocnym składnikiem pokarmowym w regeneracji wątroby jest cholina. To związek, który znajdziemy w dużych ilościach m.in. w jaju kurzym. Cholina jest prekursorem fosfolipidów, które budują błony komórkowe – w tym hepatocytów, zatem jej odpowiednia ilość konieczna jest do odbudowy uszkodzonych fragmentów wątroby. Ponadto, związek ten wspomaga metabolizm i transport tłuszczów, co w szczególności ważne jest w przypadku chorób wątroby przebiegających z jej stłuszczeniem.
L-asparaginian L-ornityny
Amoniak stale powstaje w ludzkim organizmie w procesie przemian białek. Jego nagromadzenie jest szkodliwe, dlatego funkcjonują procesy zachodzące m.in. w wątrobie umożliwiające detoksykację tego związku. W uszkodzonych komórkach wątrobowych dochodzi do zaburzeń w cyklu mocznikowym (będącym właśnie jednym z mechanizmów detoksykujących amoniak) i nagromadzenia niszczącego hepatocyty amoniaku. Aby usprawnić procesy detoksykujące ten związek, ważne jest dostarczanie składników, które biorą w nich udział. Jednym z nich jest L-asparaginian L-ornityny, będący połączeniem dwóch aminokwasów – asparaginianu i ornityny. Są one aktywatorami enzymów biorących udział w przemianach amoniaku, ale także substratami dla tworzących się w ich wyniku mocznika i glutaminy. Ponadto, z utworzonej glutaminy w procesie detoksykacji amoniaku tworzy się glutation, silny przeciwutleniacz. Jest to szczególnie korzystne dla wątroby uszkodzonej spożyciem alkoholu – jak wspominałam powyżej, w tym stanie w wątrobie gromadzą się wolne rodniki, które są neutralizowane właśnie przez substancje przeciwutleniające.
Ostropest plamisty
Ostropest plamisty to roślina, która stosowana była od wieków wspomagająco w chorobach wątroby. Z czasem okazało się, iż medycyna ludowa ma swoje uzasadnienie w nauce – wyciąg z ostropestu zawiera sylimarynę, mieszankę związków chemicznych korzystnie wpływających na wątrobę. Okazuje się, iż sylimaryna ma działanie hepatoprotekcyjne (ochronne na wątrobę). Dzieje się tak dzięki właściwościom antyoksydacyjnym oraz przeciwzapalnym tego związku. O tym jak silnym składnikiem hepatoprotekcyjnym odznacza się sylimaryna świadczy to, iż stosowana jest w uszkodzeniu wątroby spowodowanym zatruciem muchomorem sromotnikowym. Preparaty z wyciągiem z ostropestu plamistego mają udowodnione działanie kliniczne w leczeniu alkoholowego zapalenia wątroby. Dodatkowo środek ten w dawkach terapeutycznych nie wykazuje właściwie żadnych działań niepożądanych, zatem jest bardzo bezpieczny.
Podsumowanie
Jako że nie udaje się ocenić bezpiecznej dawki alkoholu, nie powodującej uszkodzenia wątroby oraz innych narządów, ważne jest abyśmy znacznie ograniczali jego spożycie. Być może przekona nas fakt, iż już jego niewielka dawka, bo 12 g dziennie, może spowodować u kobiet alkoholową chorobę wątroby. Warto dbać o ten nieoceniony organ, gdyż jego właściwości autoregeneracyjne mają swoje limity, a choroby często nie dają wyraźnych objawów w początkowych stadiach. Ograniczenie spożycia alkoholu jest niezbędne, jeśli chcemy aby nasza wątroba była zdrowa i w pełni funkcjonalna, jednak jeśli wystąpi alkoholowa choroba wątroby niezbędna jest całkowita abstynencja. Pamiętać należy również o zdrowym trybie życia i właściwym odżywianiu – zawierającym składniki wspomagające i przyspieszające regenerację wątroby. Jeśli wspomagamy swoją dietę suplementami zawierającymi takie substancje, wybierajmy te z dobrze wchłanialnymi formami witamin (np. metylowane formy witaminy B12 czy kwasu foliowego) oraz ze standaryzowanymi wyciągami roślinnymi. Najlepiej jednak unikać problemów z wątrobą i dbać o nią na co dzień, zanim zaistnieje potrzeba jej regeneracji.
Literatura:
- Canbay, A., & Sowa, J. P. (2019). L-Ornithine L-Aspartate (LOLA) as a novel approach for therapy of non-alcoholic fatty liver disease. Drugs, 79(1), 39-44.
- Diehl AM et al. Underlying potential: cellular and molecular determinants of adult liver repair. The Journal of Clinical Investigation2013; 123 (5): 1858-1860.
- Hartleb, M. Czech E. (2007).: Alkoholowa choroba wątroby. Prz. Gastroenterol, 2(2), 92-100.
- Hartleb, M., Simon, K., Lipiński, M., Drobnik, J., Woroń, J., Rydzewska, G., & Mastalerz-Migas, A. (2017). Rekomendacje postępowania u chorych z zaburzeniami czynności wątroby i kamicą dróg żółciowych dla lekarzy POZ. Lekarz POZ, 3(4), 225-248.
- Jarosz M. (2012), Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa
- Kijowski J, Leśnierowski G, Cegielska-Radziejewska R, Jaja cennym źródłem składników bioaktywnych, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość” 2013, nr 5 (90), s. 29-41.
- Ochwanowska, E., Witek, B., & Kumański, K. (2012). Alkohol a witaminy. Kosmos, 61(1), 57-66.
- Postępowanie w alkoholowej chorobie wątroby. Podsumowanie wytycznych European Association for the Study of the Liver 2012. Opracował lek. Łukasz Strzeszyński http://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/show.html?id=91298 dostęp dn. 07.02.2021 r.
- Tuszyński K (red.), (2019), Ziołolecznictwo w praktyce. Opieka.farm sp. z o.o., Kraków
- WHO (2018), Global status report on alcohol and health.
