
Od dawna wiadomo, że otaczająca nas natura to nie tylko walor estetyczny ale też bogactwo dobroczynnych składników wpływających korzystnie na nasze zdrowie i poprawę funkcjonowania w zasadzie wszystkich narządów człowieka.
Właściwości lecznicze roślin
Farmakognozja, bo tak nazywa się dział farmacji zajmujący się właściwościami leczniczymi roślin i składników roślinnych to dokładnie ” dział wiedzy przyrodniczej, wchodzącej w zakres nauk farmaceutycznych, zajmujący się surowcami naturalnymi i ich składnikami chemicznymi, które wykazują właściwości biologiczne mające zastosowanie w lecznictwie”.
Termin „farmakognozja” został użyty po raz pierwszy przez austriackiego lekarza Schmidta w 1811 i 1815 roku przez Crr. Anotheus Seydler w pracy zatytułowanej Analecta Pharmacognostica. Natomiast początki wykorzystywania roślin w celach leczniczych i świadomości ich działania na poprawę funkcji narządów sięgają czasów prehistorycznych, pierwsze znane ludzkości wzmianki o dobroczynnym działaniu roślin to tabliczki z Nippur sprzed 3-4 tysięcy lat. (około 2200 roku p.n.e.)
Ziołolecznictwo mimo, że znane od dawna w obecnych czasach odeszło trochę w cień zastąpione syntetycznymi składnikami. Jednak są kraje, jak na przykład Francja gdzie jest ono wciąż „w modzie”, a i u nas w Polsce widać stopniowy odwrót i wzrastające zainteresowanie tym co naturalne w lecznictwie i suplementacji.
Substancje roślinne mające wpływ na wątrobę
W dzisiejszym wpisie przyjrzymy się bliżej szczególnie tym roślinom i pochodzącym z nich substancjom, których działanie zostało poznane i udowodnione dla dobroczynnego wpływu na funkcjonowanie największego narządu ciała ludzkiego jakim jest wątroba.
Znanych jest ponad 100 różnych roślin o działaniu ochronnym na wątrobę. Kilka najlepiej przebadanych i stosowanych w lekach i suplementach diety to:
- OSTROPEST PLAMISTY (Sylibum marianum)
- CYTRYNIEC CHIŃSKI ( Schisandra chinensis)
- KARCZOCH ZWYCZAJNY ( Cynara scolymus)
- LUKRECJA GŁADKA (Glycyrrhiza glabra)
- OSTRYŻ DŁUGI (Curcuma longa)
- ZIELONA HERBATA (Camellia sinensis)

(Źródło grafiki: Muhammad Ali et al. Selected hepatoprotective herbal medicines: Evidence from ethnomedicinal applications, animal models, and possible mechanism of actions. Phytotherapy Research. 2018;32:199–215.)
OSTROPEST PLAMISTY (SYLIBUM MARIANUM)
Roślina ta znana jest i stosowana co najmniej od 2 tys lat.
Surowcem wykorzystywanym są owoce ostropestu. Najważniejszym składnikiem z nich wyselekcjonowanym jest sylimaryna. Sylimaryna to połączenie różnych składników, z których najbardziej aktywnym jest sylibinina.
Sylimaryna jest ważnym przeciwutleniaczem i chroni wątrobę poprzez optymalizację funkcji wątroby i detoksykację. Działanie ochronne na komórki wątroby i przeciwutleniające sylimaryny wynika z jej zdolności do hamowania wolnych rodników, które są wytwarzane w wyniku metabolizmu substancji toksycznych, między innymi takich jak etanol czy acetaminofen. Sylimaryna działa jak „strażnik”, chroniąc wątrobę przed toksynami i wolnymi rodnikami. Naprawia również uszkodzenia komórek wątroby spowodowane chorobami, alkoholem i lekami.
KARCZOCH ZWYCZAJNY ( CYNARA SCOLYMUS)
Jest rośliną wieloletnią z rodziny ASTERACEAE.
Dla celów farmaceutycznych stosuje się liście i szczytowe pędy, które zawierają mieszaninę kwasów mono- i dikawoilochinowych w ilości do 1,4% oraz cynarynę (kwas 1,5-dikawoilo-chinowy) – uważaną za główny związek działający.
Liczne badania kliniczne i przedkliniczne dowiodły terapeutyczne właściwości rośliny, w szczególności działania żółciopędne i żółciotwórcze ( cholagogum i cholereticum). Wyciągi alkoholowe zmniejszają poziom lipidów i cholesterolu we krwi, dlatego korzyści po stosowaniu surowca są stwierdzane w zaburzeniach trawienia, w hipercholesterolemii oraz w zespole jelita drażliwego.
CYTRYNIEC CHIŃSKI ( SCHISANDRA CHINENSIS)
To drzewiaste pnącze z rodziny SCHISANDRACEAE.
Surowcem leczniczym są owoce i nasiona cytryńca, zawierające schizandrole (A i B) oraz schizandryny (A i B). Na szczególną uwagę zasługuje tutaj schizandryna B.
Główne działanie wspomnianej powyżej schizandryny B wiąże się z podwyższeniem w mitochondriach poziomu glutationu, kluczowego antyoksydanta w komórkach wątroby, którego zawartość podczas procesu detoksykacji ulega degradacji, co jest podstawą działania hepatoprotekcyjnego tej substancji. Ponadto badania wyizolowanych lignanów z cytryńca, na modelach zwierzęcych wykazały zmniejszenie hepatotoksyczności wywołanej działaniem CCl4 a u pacjentów z chronicznym wirusowym zapaleniem wątroby redukcje poziomu aminotransferazy alaninowej w surowicy.
LUKRECJA GŁADKA (Glycyrrhiza glabra)
Lukrecja gładka to roślina 0z rodziny bobowatych (Fabaceae).
Do celówfarmaceutycznych wykorzystuje się zebrane okorowane korzenie.
Substancje aktywne to blisko 400 składników chemicznych, do głównych zaliczamy saponiny triterpenowe, flawonoidy, kumaryny, olejek eteryczny i polisacharydy.
Badania nad zastosowaniem tej rośliny w schorzeniach wątroby prowadził między innymi Kimura. W przeprowadzonych eksperymentach usunęli chirurgicznie około 70% całej wątroby u szczurów i stwierdzili, że podawanie glycyryzyny i naskórkowego czynnika wzrostu (EGF) poprzez wstrzyknięcia dootrzewnowe znacząco stymuluje zarówno regenerację wątroby, jak i przywrócenie funkcji wątroby, prawdopodobnie poprzez stymulację receptora EGF. Badanie Kimura i wsp. (2008) wykazali indukowaną przez glicyryzynę i EGF stymulację syntezy i proliferacji DNA w wątrobie oraz zmniejszoną aktywność aminotransaminazy alaninowej (ALT) i asparaginianowej (AST) w surowicy.
ZIELONA HERBATA (Camellia sinensis)
Camellia sinensis to wiecznie zielony krzew z rodzaju Camellia.
Substancje aktywne, zawarte w liściach, to głównie polifenole, takie jak: katechiny (10-25%), epigalokatechiny (3-6%), galusan epigalokatechiny (9-13%), galusan epikatechiny (3-6%), epikatechina (1-3%), galokatechina (3-4%), katechina (1-2%). Ponadto flawonoidy: kwercetyna, kemferol, myrycetyna, kwasy fenolowe: kwas galusowy, p-kumarowy, kawowy (4, 5) oraz pochodne kwasu kawowego.
W przeglądzie systematycznym sporządzonym przez Xi Jin, na podstawie 10 dużych badań, wykazano znaczącą ochronną rolę zielonej herbaty przed różnymi chorobami wątroby. Badania obejmowały pacjentów z różnymi schorzeniami: rak wątroby, marskość i stłuszczenie wątroby.
OSTRYŻ DŁUGI (Curcuma longa)
Curcuma longa to roślina z rodziny Zingiberaceae. Kurkumina , czyli główny składnik aktywny pozyskiwany jest z kłącza.
Badania na zwierzętach z zatruciem wątroby wywołanym czterochlorkiem węgla, galaktozoaminą, paracetamolem i aflatoksynami potwierdziły, że kłącze kurkumy ochrania tkankę wątrobową. Właściwości te wynikają głównie z jej właściwości przeciwutleniających. Przyjmowanie kurkuminy działa także pobudzająco na wydzielanie żółci.
Podsumowanie
Lista roślin o dobroczynnym wpływie na wątrobę jest długa. Powyżej przedstawionych jest jedynie kilka tych, których wielokierunkowe działanie zostało przebadanie i poparte licznymi doniesieniami naukowymi oraz zebrane w postaci przeglądów i publikacji.
Piśmiennictwo:
- Yong-Song Guan et al. Plants Consumption and Liver Health. Evid Based Complement Alternat Med. 2015; 2015: 824185.doi.org/10.1155/2015/824185
- Chandrashekaran Girish et al. Indian herbal medicines in the treatment of liver diseases: problems and promises. Fundamental & Clinical Pharmacology. 2012;26: 180–189 doi: 10.1111/j.1472-8206.2011.01011.x
- Saller, R., Meier, R. & Brignoli, R. The Use of Silymarin in the Treatment of Liver Diseases. Drugs 61, 2035–2063 (2001). https://doi.org/10.2165/00003495-200161140-00003
- Małgorzata Kania et al. Wybrane właściwości biologiczne i farmakologiczne zielonej herbaty (Camellia sinensis (L.) O. Kuntze). Postępy Fitoterapii. 2011;1: 34-40.
- Xi Jin et al. Green tea consumption and liver disease: a systematic review. Liver International. 2008; DOI:10.1111/j.1478-3231.2008.01776.x
- Katarzyna Karłowicz-Bodalska et al. Role of plant crude drugs in treatment of liver diseases. Postępy Fitoterapii. 2007; 3: 155-167.
- Kamila Kucharska-Ambrożej. The primary knowledge of chemistry and biological activity of liquorice (Glycyrrhiza glabra L.). Postępy Fitoterapii. 2017; 2:158-164 | DOI: 10.25121/PF.2017.16.2.158
- Muhammad Ali et al. Selected hepatoprotective herbal medicines: Evidence from ethnomedicinal applications, animal models, and possible mechanism of actions. Phytotherapy Research. 2018;32:199–215.
- Raziuddin et al. et al. TREATMENT OF LIVER DISEASE BY HERBAL DRUGS. European Journal of Pharmaceutical and Medical Research. 2017; 4(3), 160-173.
- Paweł Siudem i współ. Sylimaryna jako lek i suplement diety. www.lekwpolsce.pl
Z wykształcenia farmaceutka, absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Od początku swojej ścieżki zawodowej ukierunkowana na tematy związane z medycyną spersonalizowaną. Główny obszar zainteresowań dotyczy wpływu dedykowanego postępowania żywieniowego na skuteczność terapii lekowych u osób z chorobami rzadkimi, metabolicznymi i autoimmunologicznymi. Zawodowo zajmuje się realizacją multidyscyplinarnych projektów badawczo-rozwojowych dla podmiotów z branży farmaceutycznej i spożywczej.
Aleksandra Papp