Wątroba jest największym narządem wewnętrznym ludzkiego organizmu. Znajduje się pod klatką piersiową po prawej stronie ciała. Ten ważny organ pełni wiele funkcji (detoksykacyjną, metaboliczną, filtracyjną i magazynującą), które wspierają ogólny stan zdrowia. Warto poświęcić mu szczególną uwagę. Przestymulowanie wątroby, poprzez niezdrowy styl życia, w tym szczególnie przez bogatą w tłuszcze i przetworzone produkty dietę, korzystanie z używek (takich jak alkohol, papierosy) czy długotrwałe przyjmowanie leków, może doprowadzić między innymi do jej stłuszczenia.
Czym jest stłuszczenie wątroby?
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (ang. NAFLD) to nagromadzenie tłuszczu w wątrobie, które nie jest spowodowane nadmiernym spożyciem alkoholu. Może być spowodowane niewłaściwą dietą lub nadmierną ilością stresu na co dzień. Pewna ilość tłuszczu w wątrobie jest normalna (3–5% masy wątroby), ale gdy tłuszcz stanowi 5-10% całkowitej masy wątroby (oraz kiedy stłuszczenie wątroby nie jest spowodowane piciem nadmiernej ilości alkoholu), nazywa się to niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby. NAFLD występuje u dorosłych oraz u dzieci i obejmuje szerokie spektrum uszkodzeń wątroby. Zbyt daleko posunięte uszkodzenie wątroby może prowadzić do marskości, która z kolei może powodować niewydolność wątroby i utratę jej czynności.
Przyczyny stłuszczenia wątroby
Przyczyny stłuszczenia wątroby nie są jednoznacznie określone. Obejmują wiele czynników. Od cech genetycznych po osobisty styl życia. Najczęściej obwinia się o jej powstawanie: otyłość, siedzący tryb życia, wysoko przetworzoną żywność, insulinooporność oraz zespół metaboliczny. Nie są niestety doprecyzowane czynniki, które decydują o progresji choroby od NAFLD do cięższej choroby wątroby. Nie wiadomo również, ile czasu zajmuje pacjentowi przejście do cięższego stadium, tj. zapalenia wątroby lub marskości. Istnieje kilka czynników potencjalnie przyczyniających się do szybszego uszkodzenia wątroby, w tym: wcześniej wymieniona już insulinooporność, kontynuacja złych nawyków żywieniowych (zbyt obfite, tłuste potrawy, jedzenie w pośpiechu, zawarte w pożywieniu chemiczne dodatki, konserwanty, pleśnie, metale ciężkie), uwalnianie toksycznych białek zapalnych przez komórki tłuszczowe czy stres oksydacyjny w komórkach wątroby.
Postępująca i nieleczona choroba NAFLD może skutkować kolejnym stadium jakim jest niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (ang. NASH), które powoduje stan zapalny i blizny w wątrobie. Chociaż przypomina alkoholową chorobę wątroby, NASH występuje u osób, które piją niewiele lub wcale. NASH zwykle najpierw podejrzewa się obserwując podwyższenie aktywności enzymów wątrobowych, takich jak aminotransferaza alaninowa (ALT) lub aminotransferaza asparaginianowa (AST). Jeśli enzymy są podwyższone to lekarz może zalecić dodatkowe badania obrazowe, aby sprawdzić, czy nie ma nadmiaru tłuszczu lub innych problemów z wątrobą (badanie ultrasonograficzne, tomografia komputerowa, skan MR). W późniejszym etapie diagnostyki wykonuję się również biopsję. Wyniki biopsji mogą wykazywać duże ilości tłuszczu, stan zapalny (obrzęk) i blizny w wątrobie. NASH może prowadzić u niektórych pacjentów do ciężkiej choroby wątroby.
Z biegiem czasu może to skutkować trwałym stwardnieniem tkanek wątroby – czyli ostatnim stadium choroby wątroby zwanym marskością. W momencie rozwoju marskości wątroba będzie miała trudności z wykonywaniem swoich normalnych funkcji, co może spowodować poważne choroby, a nawet śmierć.
Mniej powszechne przyczyny stłuszczenia wątroby to: ciąża, szybka utrata masy ciała, niektóre rodzaje infekcji (m.in. wirusowe zapalenie wątroby typu C), skutki uboczne niektórych rodzajów leków, takich jak metotreksat, tamoksyfen, amiodoron i kwas walproinowy oraz narażenie na niektóre toksyny.
Objawy stłuszczenia wątroby
Zwykle niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD) i niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH) to „ciche” choroby przebiegające z niewielką liczbą objawów lub zupełnie bezobjawowo. Istnieją jednak objawy, które mogą wskazywać na to, że Twoja wątroba nie ma się najlepiej. Należą do nich między innymi: poczucie ciągłego zmęczenia, bóle głowy, częste zaparcia, uciążliwe wzdęcia, problemy z trawieniem tłuszczy, nietolerancja alkoholu, przybieranie na wadze lub nagła utrata wagi, alergie i nietolerancje pokarmowe (także nadwrażliwość na zapachy czy dym papierosowy), wysypki skórne, problemy ze snem, dysfunkcje pęcherzyka żółciowego, wysoki poziom cukru we krwi lub odczuwalny dyskomfort w prawej górnej części brzucha.
Leczenie stłuszczenia wątroby
Obecnie nie ma zatwierdzonych przez FDA (od ang. Food and Drug Administration) farmakologicznych terapii wspierających leczenie stłuszczenia wątroby, a podstawą leczenia pozostają interwencje dotyczące stylu życia, w tym utrata nadmiernej masy ciała i regularnie wykonywane ćwiczenia fizyczne, obniżenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów, w razie potrzeby kontrolowanie poziomu cukru we krwi, ograniczenie spożycia alkoholu do minimum lub całkowite jego wykluczenie.
Jednym z głównych sposobów leczenia stłuszczeniowej choroby wątroby, niezależnie od jej rodzaju, jest dieta. Jak sama nazwa wskazuje, stłuszczenie wątroby oznacza, że w wątrobie znajduje się zbyt dużo tłuszczu. W zdrowym ciele wątroba pomaga usuwać toksyny i wytwarza żółć, białko trawienne. Choroba ta uszkadza wątrobę i uniemożliwia jej prawidłową pracę. Dieta zalecana w stłuszczeniu wątroby powinna obejmować: dużo warzyw i owoców, rośliny o wysokiej zawartości błonnika (w tym rośliny strączkowe) oraz pełnoziarniste produkty. Należy spożywać bardzo mało cukru, soli, tłuszczów typu trans, rafinowanych curków i tłuszczów nasyconych, a alkohol najlepiej całkowicie wyeliminować. Dieta niskotłuszczowa o obniżonej kaloryczności może pomóc w utracie wagi i zmniejszyć ryzyko stłuszczenia wątroby. Zawartość tłuszczu w diecie powinna się kształtować na poziomie 1 g na kilogram masy ciała na dobę. U pacjentów ze zdiagnozowaną ciężką niewydolnością wątroby podaż tłuszczów powinna być zmniejszona do 0,8 g na kilogram masy ciała na dobę. Produkty, które szczególnie warto włączyć do diety to: szpinak, jarmuż, sałaty, rukola, cykoria (stymulują przepływ krwi, zawierają enzymy poprawiające trawienie), karczochy, szparagi, cukinia, zielony groszek (zawierają chlorofil, który pomaga oczyszczać krew z toksyn), warzywa krzyżowe – kalafior, kapusta, brukselka, brokuły (zwiększają działanie enzymów wątrobowych), czosnek, cebula, por, chrzan (ostre warzywa zawierające związki siarki – cysteinę i taurynę, które zwiększają produkcję żółci ułatwiając usuwanie toksyn).
Mikroelementy odgrywają także dużą rolę w leczeniu tej choroby. Obecnie rośnie liczba badań o bardzo korzystnym wpływie witamin w leczeniu NAFLD. Zwłaszcza witamina E, ale także suplementacja kilku innych witamin jak A, B2, B3, B6, B9, B12, D wykazały obiecującą wyniki terapeutyczne. Jednak niektóre z nich mogą być również powiązane z kilkoma niekorzystnymi skutkami, np. nadmiar witaminy A kumuluje się w wątrobie i może mieć działanie toksyczne. Konieczne są zatem dalsze dobrze zaprojektowane badania, aby lepiej zdefiniować potencjalną rolę tych mikroelementów w rozwoju i leczeniu NAFLD. Substancjami pomocniczymi, wspierającymi regenerację wątroby, mogą być także: kwasy tłuszczowe omega-3 (mające korzystny wpływ na regulację metabolizmu lipidów w wątrobie, redukcję stanów zapalnych), cholina (pomaga w detoksykacji wątroby poprzez przetwarzanie tłuszczów i cholesterolu) oraz probiotyki (odpowiednie szczepy „dobrych” bakterii pomagają wytwarzać i wchłaniać składniki odżywcze, wspierają trawienie i ułatwiają detoksykację poprzez jelita odciążając wątrobę).
Coraz więcej badań naukowych wykazuje także korzystne działanie fitoterapii w leczeniu wątroby. Leki ziołowe wywierają duży wpływ na zniwelowanie stłuszczenia i zapalenia wątroby. Efekty ich stosowania obejmują wiele mechanizmów leżących u podstaw metabolizmu lipidów i stanu zapalnego. Obiecującą aktywność wykazuje sylimaryna, która pochodzi z rośliny o nazwie ostropest plamisty. Niektóre badania wykazały, że przyjmowanie suplementu sylimaryny może pomóc w ochronie przed postępem chorób wątroby, przedłużyć życie osób z marskością poalkoholową i poprawić ogólną jakość życia u osób z chorobami wątroby. Według WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), aby uzyskać optymalne wyniki terapii, należy przyjmować od 200 do 400 mg sylimaryny dziennie w 2-3 dawkach. Kolejną pomocną rośliną, o udowodnionym działaniu jest żeń-szeń. Liczne badania na probówkach i na zwierzętach wykazały, że żeń-szeń ma działanie przeciwutleniające i może pomóc w ochronie przed uszkodzeniem wątroby spowodowanym przez wirusy, toksyny i alkohol. Ponadto może przyspieszyć regenerację komórek wątroby po operacji. Typowa dzienna dawka powinna wynosić 500–2000 mg wysuszonego korzenialub50-100 mg ekstraktu standaryzowanego do 20% ginsenozydów. Przy problemach z wątrobą warto również zwrócić uwagę na zioła i rośliny takie jak: lukrecja (chroni wątrobę przed toksycznym wpływem węglowodorów i metali ciężkich), zielona herbata (efekt antyoksydacyjny), kawa (wspomaga działanie antyoksydacyjne poprzez wzrost glutationu, obniża nieprawidłową ilość enzymów wątrobowych, korzystne działanie przy 1 do 3 filiżanek kawy dziennie), kurkuma (zwiększa przepływ żółci, wspomaga odbudowę dróg żółciowych oraz ich prawidłową pracę), czosnek (silny przeciwutleniacz, zwiększa wydzielanie żółci), imbir (ma właściwości termogenne, dzięki czemu zwiększa zużycie kalorii i usuwa toksyny), astragalus (wspomaga oczyszczanie organizmu z toksyn i innych szkodliwych substancji, bogaty w antyoksydanty, działa ochronnie), dziurawiec (żółciopędny – dzięki zawartości flawonoidów rozkurcza on drogi żółciowe), kolendra (oczyszcza z metali ciężkich – głównie ołowiu, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego). Innym, alternatywnym sposobem na leczenia stłuszczenia wątroby jest akupunktura. Jako klasyczna metoda tradycyjnej medycyny chińskiej, akupunktura została zastosowana w praktyce klinicznej w leczeniu NAFLD ze względu na jej zalety – niski koszt, brak skutków ubocznych i prostotę wykonania zabieg. Badanie kliniczne wykazało, że akupunktura może skutecznie leczyć NAFLD i poprawiać stan tłuszczu wątrobowego, metabolizm glikolipidów i wrażliwość tkanek na insulinę przy insulinooporności. Kilka eksperymentów przeprowadzonych w modelach NAFLD wykazało, że akupunktura może hamować rozwój stanu zapalnego, redukować stres oksydacyjny i sprzyjać metabolizmowi lipidów w komórkach wątroby.
Podsumowanie
Dbanie o wątrobę jest bardzo ważnych aspektem zdrowego stylu życia. Zdrowa dieta i regularne ćwiczenia pomagają wątrobie prawidłowo funkcjonować. Jedzenie niezdrowych, przetworzonych produktów może prowadzić do chorób wątroby. Natura obdarzyła nas wieloma roślinami, które pomagają oczyścić i odciążyć wątrobę, więc warto o nich pamiętać. Należy też pamiętać, aby rozważnie zarządzać dawkami leków, aby uniknąć przeciążeń wątroby. Ilość wypijanego alkoholu powinna zostać znacznie ograniczona, a nawet zupełnie zaniechana. Alkohol może uszkodzić lub zniszczyć komórki wątroby (można porozmawiać z lekarzem lub dietetykiem, jaka ilość alkoholu jest odpowiednia). Dodatkowo wskazane jest ograniczenie bezpośredniego kontaktu z toksynami z produktów czyszczących i aerozolowych, środków owadobójczych, chemikaliów i papierosów.
Bibliografia:
http://www.czytelniamedyczna.pl/4433,niealkoholowa-stuszczeniowa-choroba-wtroby-a-otyo.html
https://myhealth.ucsd.edu/Search/134,178
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32893456/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25291138/
https://www.healthline.com/nutrition/herbs-for-liver
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7140758/
https://mito-med.pl/artykul/bunt-mitochondriow-przyczyna-problemow-z-watroba
Kamila Wernicka-Błaszak
KAMILA WERNICKA-BŁASZAK, DIETETYK, SPECJALISTA ELITE POLSKA, MIŁOŚNICZKA ZDROWEGO STYLU ŻYCIA I HOLISTYCZNEGO PODEJŚCIA DO CZŁOWIEKA. SPECJALIZUJE SIĘ W UKŁADANIU ZDROWYCH, PYSZNYCH I DOPASOWANYCH INDYWIDUALNIE DIET. NA INSTAGRAMIE JAKO @SAMURAJKA_DIETA MOTYWUJE DO ZDROWYCH NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH
