Marskość wątroby jest chorobą dotyczącą nawet 10% populacji. Często nie jest możliwe jej szybkie wykrycie, gdyż u 30-40% chorych marskość początkowo przebiega bezobjawowo i wykrywana jest przypadkowo, podczas badań czy operacji wykonywanych z innego powodu. Statystyki mówią, że mężczyźni chorują na nią 2 razy częściej niż kobiety. Rola diety w tej chorobie zapobiega wystąpieniu powikłań i prowadzi do zahamowania jej postępu, dlatego jest niezwykle istotna.
Czym jest marskość wątroby i jakie są jej przyczyny?
Marskość wątroby powstaje na skutek uszkodzenia jej miąższu. Jest zwyrodnieniem bądź martwicą hepatocytów w połączeniu z rozrostem tkanki łącznej, co w konsekwencji prowadzi do jawnych klinicznie zaburzeń czynności wątroby. Jest końcowym stadium wielu chorób tego narządu. Na marskość wątroby na świecie co roku umiera milion osób (jest to 2% wszystkich zgonów).
Do najczęstszych przyczyn marskości należy nadużywanie alkoholu oraz przewlekłe infekcje wywołane wirusami zapalenia wątroby typu B lub C.
Inne przyczyny marskości to m.in.:
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby
- przewlekłe choroby dróg żółciowych powodujące cholestazę (pierwotne stwardniejące zapalenie dróg żółciowych, pierwotne zapalenie dróg żółciowych, trwałe uszkodzenia dróg żółciowych)
- toksyny, niektóre leki i środki chemiczne
- niektóre wrodzone i nabyte choroby metaboliczne (np. cukrzyca, otyłość, stłuszczeniowe zapalenie wątroby, choroba Wilsona)
Objawy marskości
Choroba ta ma wieloletni przebieg. Wyróżnia się jej 3 fazy:
- faza bezobjawowa (rozpoznanie w tej fazie choroby jest przypadkowe)
- marskość z niecharakterystycznymi objawami i nieswoistymi zaburzeniami laboratoryjnymi (objawy typu: uczucie zmęczenia, gorsza tolerancja wysiłku, zmniejszenie apetytu, wzdęcia, bezsenność czy świąd skóry)
- marskość z zagrażającymi życiu powikłaniami tj. krwawienie z przewodu pokarmowego, pogorszenie stanu psychicznego, skąpomocz lub bezmocz, nasilona żółtaczka czy też pojawienie się gorączki i bólu brzucha u chorych z wodobrzuszem)
Najcięższy przebieg ma alkoholowa marskość wątroby, zwłaszcza gdy nakłada się na nią zapalenie alkoholowe u osób regularnie spożywających alkohol.
Dietoterapia – markość wątroby
Celem terapii jest zahamowanie postępu choroby i zapobieganie wystąpieniu powikłań. Dieta powinna dostarczać choremu wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mieć charakter lekkostrawny. W marskości wątroby, z cechami niedożywienia, kaloryczność powinna pokrywać od 35-40 kcal/kg masy ciała na dobę. U pacjentów z marskością wątroby problem stanowi niedożywienie białkowo-energetyczne, a co za tym idzie upośledzenie czynności narządów i układów np. układu odpornościowego. Podstawą właściwego odżywienia jest zapewnienie odpowiedniej ilości pełnowartościowego białka w diecie. Zaleca się od 1 do 1,5 g/kg m.c. Taka podaż białka jest spowodowana tym, że w przebiegu marskości wątroby ma miejsce nadmierny rozpad białek budulcowych i ich niedobór w organizmie (tzw. stan hipermetaboliczny). Osoby chore powinny ograniczać również ilość spożywanej soli, gdyż jej nadmiar zwiększa ryzyko obrzęków nóg, stóp i jamy brzusznej. Rekomenduje się również kontrolowanie spożycia witaminy A, gdyż jej nadmiar sprzyja włóknieniu wątroby. Kolejnym zaleceniem jest całkowite zaprzestanie picia alkoholu. Niezależnie od przyczyny marskości, abstynencja od alkoholu zmniejsza tempo rozwoju tej choroby. Zaleca się również spożywanie 4-6 niezbyt obfitych posiłków na dobę z zachowaniem bogato węglowodanowej przekąski spożywanej późnym wieczorem np. gotowany ryż z jabłkiem. Nie zaleca się chorym rygorystycznych diet odchudzających gdyż mogą one spowodować ciężkie uszkodzenie wątroby. W diecie chorego rekomenduje się zachowanie odpowiedniej ilości węglowodanów w ilości 300-400g /dobę. Rekomendowane jest również ograniczenie spożycia cukrów prostych (słodycze, białe pieczywo, makaron, owoce) do max. 50 g/dobę. Zawartość tłuszczu w diecie powinna kształtować się na poziomie 1 g/kg masy ciała na dobę. W przypadku pacjentów z niewydolnością wątroby lub cholestazą ilość tę należy zmniejszyć do 0,8 g/kg masy ciała. Podaż tłuszczu należy uzależnić od indywidualnej tolerancji pacjenta. Często u chorych dochodzi do niedoborów witamin B1, B3, B6, kwasu foliowego i witaminy C, a także witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E oraz K. Szczególnie tyczy się to osób nadużywających alkoholu. Wśród składników mineralnych najczęstsze niedobory dotyczą cynku oraz selenu. W diecie powinny dominować warzywa, a ograniczyć należy tłuszcze zwierzęce oraz produkty cukiernicze.
Zalecane sposoby przygotowywania potraw w diecie przy marskości wątroby:
- gotowanie w wodzie i na parze
- duszenie bez obsmażania
- pieczenie w rękawie, folii lub naczyniu żaroodpornym
Marskość wątroby dzieli się na wyrównaną i niewyrównaną. W tej drugiej postaci zapotrzebowanie energetyczne jest zależne od stopnia zaawansowania choroby- obecności wodobrzusza, hiperkatabolizmu oraz niedożywienia.
Dietoterapia zależy również od przyczyny wystąpienia marskości. Do jednej z przyczyn zalicza się chorobę Wilsona (defekt metabolizmu miedzi). Zaleca się wówczas eliminację produktów spożywczych bogatych w miedź. Należą do nich czekolada, orzechy, owoce morza, wątróbka czy grzyby. Chorym, z występującym wodobrzuszem, powinno się dodatkowo ograniczyć ilości wypijanych płynów do maksymalnie 1,5l/dobę. Należy uzupełniać wówczas witaminy, selen oraz cynk.
Podsumowanie
Dietoterapia stanowi ważny element zapobiegania rozwojowi marskości wątroby, a także zapobiegania jej powikłaniom. Powinna być dostosowana indywidualnie do pacjenta i uwzględniać m.in przyczynę wystąpienia choroby. Ważne, aby do chorego podejść holistycznie. Należy zapewnić mu jak najlepszą całościową opiekę podczas trwania choroby.
Bibliografia:
[1] J. Dziewiatowska, M. Guzek, K. Andrych i in., Przyczyny niedożywienia, ocena stanu odżywienia i zalecenia żywieniowe w marskości wątroby, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016, tom 7, nr 1, 16–23.
[2] H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka – żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa, 2014.
[3] A. Kowala-Piaskowska, A. Tomaszewska, A. Adamek i in., Niedożywienie w marskości wątroby, Hepatologia 2014; 14:90-93.
Aleksandra Szłapka
DIETETYK KLINICZNY, SPECJALISTKA ELITE POLSKA, PASJONATKA ZDROWEGO STYLU ŻYCIA. SPECJALISTKA W DZIEDZINIE CHORÓB AUTOIMMUNOLOGICZNYCH.
