Dietoterapia w ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby pełni bardzo istotną rolę. Wytyczne, dotyczące żywienia osoby chorej powinny uwzględniać indywidualne potrzeby organizmu oraz fazę choroby. W przebiegu choroby bowiem, możemy spotkać się z objawami takimi jak brak łaknienia, wzdęcia, zaburzenia trawienia czy uczucie pełności.
Ostre zapalenie wątroby
Za ponad połowę przypadków wystąpienia ostrego zapalenia wątroby odpowiedzialne są wirusy WZW typu A. Objawia się ono szybko postępującymi zmianami martwiczymi i zapalnymi, wywołanymi przez wirusy hepatotropowe. Po przebyciu choroby, organizm nabywa dożywotnią odporność na wirusy wywołujące zapalenie wątroby (wyjątek stanowią wirusy typu E). Wyróżnić można kilka typów wirusów wywołujących wirusowe zapalenie wątroby: typ A, typ B (HBV), typ C (HCV), typ D (HDV), typ E (HEV), typ G (HGV), TTV (transfusion transmitted virus) i SENV. Wystąpić może również wtórne uszkodzenie komórek wątroby, którego nie powodują wirusy hepatotropowe ale inne. Dzieje się to w przebiegu chorób pozawątrobowych. Do wirusów wtórnie hepatotropowych należą m. in: EBV (Epsteina-Barr), CMV (cytomegalii), adenowirusy, HSV 1 i HSV 2 (opryszczki zwykłej typu 1 i 2), VZV (ospy wietrznej i półpaśca). Objawiają się one: stanami podgorączkowymi, osłabieniem, apatią, szybszym męczeniem się, bólem brzucha i wzdęciami. Zdarza się, iż objawom tym towarzyszy żółtaczka, czyli żółtawe zabarwienie powłok skórnych, oczu, odbarwienie stolca i ciemniejszy kolor moczu.
Dietoterapia ostrego zapalenia wątroby
W przypadku ostrego zapalenia wątroby, w okresie narastania objawów, obserwuje się gorszą tolerancję tłuszczy. Zalecana jest wówczas dieta lekkostrawna z jego ograniczeniem do 10-20% całkowitej ilości dostarczanej energii oraz zwiększeniem podaży węglowodanów do nawet 70%. Ilość dostarczanej wraz z pożywieniem energii powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb organizmu chorego. Z reguły przyjmuje się wartość 35-40 kcal na kilogram należnej masy ciała. Warto, aby w jadłospisie osoby chorej, znalazły się potrawy na bazie ryżu białego, mąki, drobnych kasz, gotowanych warzyw (z wyłączeniem nasion roślin strączkowych i kapustnych, cebuli oraz czosnku), czy też owoców w formie przecierów i kompotów (z wyłączeniem owoców pestkowych tj. czereśnie, wiśnie czy śliwki i ciężkostrawnych gruszki, owoce suszone, daktyle)..
Kiedy choroba jest wyrównana, wówczas zaleca się zwiększenie białka od 1,2 do 1,5 g na kilogram należnej masy ciała chorego. Wdrożenie takiej diety przez okres od pół roku do roku, sprzyja ochronie komórek wątroby. Ilość tłuszczu jest w tym okresie uzależniona od indywidualnej tolerancji chorego. Warto pamiętać, by podaż nie wynosiła więcej niż 1 g na kilogram należnej masy ciała chorego. Dobrze tolerowane są oleje roślinne oraz masło. Jeśli wystąpią biegunki tłuszczowe, ilość tłuszczu w diecie należy ograniczyć.
Po przebyciu choroby zaleca się stosowanie diety przez okres 6 miesięcy, a przez okres 12 miesięcy zakazane jest spożywanie napojów alkoholowych. Należy obserwować organizm chorego pod kątem tolerancji produktów i dostosować okres rekonwalescencji do jego organizmu.
Przewlekłe zapalenie wątroby
Do najczęstszej przyczyny przewlekłego zapalenia wątroby należy przebycie ostrego zapalenia wątroby. Dodatkowo u 75-85% osób zakażonych wirusem WZW typu C dochodzi do rozwoju właśnie przewlekłej infekcji. W przypadku stanu przewlekłego, dietoterapia nie jest głównym punktem leczenia, ale działa wspomagająco. Choroba może występować jako przetrwałe lub aktywne zapalenie wątroby. W pierwszym przypadku jest to niewygasłe jeszcze zapalenie po stanie ostrym. Wówczas nie jest potrzebne specjalne leczenie, poza przestrzeganiem odpowiedniej diety i stylu życia. Postać aktywna PZW polega na samoistnym utrzymywaniu się procesu zapalnego w wątrobie. Jest to stan uleczalny, jednak leczenie wymaga dłuższej ilości czasu. Natomiast nieleczone może prowadzić do marskości narządu.
Dietoterapia przewlekłego zapalenia wątroby
Dietoterapia w stanie przewlekłym zależna jest od kilku indywidualnych czynników występujących u chorego :
- stanu odżywienia pacjenta,
- czasu trwania choroby,
- stanu klinicznego pacjenta,
- występowania powikłań ze strony innych narządów (pęcherzyka żółciowego, trzustki, nerek),
- funkcjonowania mechanizmów wyrównawczych.
W przewlekłym zapaleniu wątroby zalecana jest dieta lekkostrawna,wysokobiałkowa i niskotłuszczowa. Zwiększona podaż białka wynika z jego zdolności do stymulacji procesu regeneracji komórek wątrobowych. Ponadto, zmniejsza nacieki tłuszczowe miąższu wątroby, a także sprzyja uzupełnianiu białek tkankowych i albumin osocza. Źródła białka, które warto uwzględnić to m.in. twaróg, jogurt, kefir, kurczak, indyk, królik, dorsz, sandacz, tuńczyk, mintaj, chude wędliny, białka jaja, a jeśli nie ma przeciwwskazań to również żółtko (przeciwwskazane w współistniejących chorobach wątroby z zastojem żółci). Aminokwasy aromatyczne tj. (fenyloalanina, tryptofan i tyrozyna), nasilają encefalopatię wątrobową. Ze względu na to należy ograniczyć spożywanie wołowiny, cielęciny i wieprzowiny. Dieta powinna być odpowiednio zbilansowana: dostarczać odpowiednią ilość energii oraz składników odżywczych, witamin i minerałów. Zdarza się, że w przypadku znacznych niedoborów niezbędna jest suplementacja. Zaleca się spożywanie częstych, mniejszych objętościowo, posiłków 5-6 razy dziennie. Z codziennego żywienia należy wykluczyć potrawy tłuste, ostre przyprawy, grzyby, potrawy smażone i marynowane, ciasta z dużą zawartością cukrów prostych i tłuszczy nasyconych. Dietę osób chorujących na przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby warto wzbogacić o preparaty o działaniu hepatoprotekcyjnym – ochronnym na komórki wątrobowe. Są to m. in.: wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, glutaminę czy fosfatydylocholinę.
Podsumowanie
Dietoterapia zarówno w ostrym, jak i przewlekłym zapaleniu wątroby, jest podobna. Warto pamiętać, że zależy ona od indywidualnych potrzeb organizmu chorego oraz zaawansowania choroby. Dieta powinna być ustalona w porozumieniu z lekarzem oraz dietetykiem. Odpowiednia dietoterapia stanowi bardzo istotny aspekt, który wspomaga leczenie chorób wątroby i pomaga szybciej stanąć na nogi.
Bibliografia:
[1] Brühl W., Choroby wątroby i dróg żółciowych, tłum. J. Hornik, PZWL, Warszawa 1972.
[2] Hryniewiecki L, Żywienie w chorobach wątroby, [w:] J. Hasik, J. Gawęcki, Żywienie człowieka zdrowego i chorego, tom 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 197-186.
[3] Krygier T., Zawistowska Z., Żywienie w chorobach wątroby, PZWL, Warszawa 1984.
[4] Grzymisławski M (red). Dietetyka kliniczna, PZWL, Warszawa, 2019.
Aleksandra Szłapka
DIETETYK KLINICZNY, SPECJALISTKA ELITE POLSKA, PASJONATKA ZDROWEGO STYLU ŻYCIA. SPECJALISTKA W DZIEDZINIE CHORÓB AUTOIMMUNOLOGICZNYCH.
