Wątroba (z greckiego: hepar) należy do układu pokarmowego i jest największym gruczołem w organizmie człowieka, leżącym po prawej stronie jamy brzusznej. Bez niej funkcjonowanie naszego organizmu jest niemożliwe. Bierze udział nie tylko w procesie trawienia, ale również odtruwa nasz organizm, bierze udział w termoregulacji, pełni funkcje odpornościowe i magazynuje zapasy witamin i innych substancji (A, D, E, K i wit B12, glikogenu, żelaza i miedzi).
Jest narządem niestrudzonym i wielozadaniowym, nazywanym w medycynie wschodu nie bez powodu – Generałem, który jako ostatni schodzi z pola walki. Bo wątroba bardzo długo nie boli, a o jej osłabieniu informuje nas szereg objawów, które nie zawsze są przez nas kojarzone z tym organem. Faktem jest, że wątroba ma wyjątkowo wysokie możliwości regeneracyjne. Gdy jednak dojdzie do przewlekłych zaniedbań nawykowych, dużego obciążenia toksynami, może dojść do poważnych schorzeń narządu (zapalenie wątroby, marskość wątroby).
Objawami wskazującymi na potrzebę wsparcia wątroby mogą być:
– brak energii zwłaszcza o poranku,
– bóle głowy,
– problemy ze snem lub pobudki pomiędzy 1 a 3 w nocy,
– odbarwiony stolec,
– zaparcia, wzdęcia,
– problemy z trawieniem tłuszczy,
– wysypki skórne,
– nieprzyjemny zapach potu,
– utrzymująca się nietolerancja węglowodanów, hiperglikemia lub insulinooporność,
– wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów,
– nadwaga i otyłość,
– ciągła ochota na słodkie,
– dysfunkcje pęcherzyka żółciowego (czasem odczuwane kłucie po prawej stronie).
Zaburzony metabolizm węglowodanów, tak powszechny dzisiaj problem, często może wskazywać na potrzebę wsparcia wątroby. Nie bez znaczenia też jest fakt, że w procesie glikogenolizy -przekształcania glikogenu w glukozę- biorą udział dodatkowo hormony stresowe, tj. adrenalina i kortyzon. Niestety ma to wszystko wpływ na odkładanie się w wątrobie tłuszczu, wówczas w konsekwencji mogą pojawiać się reakcje zapalne (stres oksydacyjny) prowadzące w przyszłości do rozwoju insulinooporności czy cukrzycy. Może również dojść do rozwoju stłuszczeniowego zapalenia wątroby.
Ciągła ochota na słodkie to również może być jeden z objawów nierównowagi związanej z wątrobą, ze względu na wspomniany powyżej problem z metabolizmem węglowodanów. Jako ciekawostkę napiszę, że w medycynie chińskiej ma to również ogromne znaczenie dla zlokalizowanej właśnie w wątrobie – siły woli (w opozycji do postawy robienia „słodkiego nic”). Jest to oczywiście napędzane odczuwanym stresem, który jest wynikiem utraty rytmu życiowego i nieprzygotowania się na wywołane okoliczności życiowe, ostatecznie prowadzącym do poważnych zakłóceń w konwersji węglowodanów w energię. Wówczas najczęściej sięgamy po duże ilości rafinowanego cukru; przy okazji stanowiące najłatwiej dostępne regulatory emocji. Co może pomóc? Wsparcie wątroby oraz gorzkie zioła.
Istnieje ścisłe sprzężenie zwrotne między czynnością wątroby a sprawnością układu pokarmowego. Jakiekolwiek zakłócenia pracy wątroby wcześniej czy później odbijają się na układzie trawiennym. Z drugiej strony wszelkie zaburzenia trawienne zwłaszcza przedłużające się i nasilające uszkadzają miąższ wątroby. Dlatego niezmiernie istotna dla pracy całego układu pokarmowego będzie odpowiednio dobrana dietoterapia i suplementacja złożona z witamin i substancji o podobnym profilu działania wspierającym wątrobę.
Detoksyfikacja
O wątrobę warto dziś dbać regularnie. Stanowi bowiem ważną linię obrony przed toksynami, tj leki, pestycydy, ksenobiotyki, z którymi dziś mamy do czynienia na co dzień. Dzięki wątrobie zachodzi proces detoksykacji, w której usuwane są większości toksycznych i rakotwórczych substancji z organizmu człowieka. Enzymy CYP (uczestniczące w 1 fazie detoksu wątrobowego, enzymy cytochromu P450) rozkładają substancje uczestniczące w procesie powstawania nowotworu, tj.: wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, aminy aromatyczne, czy herbicydy. W fazie II – dochodzi do sprzęgania. Warto wiedzieć, że nadmiar metali ciężkich czy nawet leki jak paracetamol mogą obciążać tą fazę. Faza I neutralizuje toksyny, faza II -wiąże je i przygotowuje do usuwania. W wielu przypadkach substancje po I fazie stają się bardziej reaktywne i potrzebują sprawnej, niezwykle ważnej fazy II, do której są dopiero przygotowywane, jak i balansu między dwoma fazami.
Detoksykację możemy na szczęście wesprzeć odpowiednią suplementacją (m.in. LOLA, tauryna, witaminy z grupy B, selen, cholina, NAC). Należy też unikać ekspozycji na toksyny, metale ciężkie, przebywania w pobliżu pól w okresach wegetacji roślin (opryski).
W fazie III następuje wiązanie i wydalanie substancji. Można ją wesprzeć poprzez substancje takie jak: chlorella, kolendrę, probiotyki, cholinę, kwasy omega 3 czy wit C. Należy również zadbać o prawidłowe nawodnienie, regularne wypróżnienie, regularne wypacanie poprzez saunę czy aktywność.
Odporność
Glutation jest syntezowany wewnątrz naszego organizmu, a głównym tego miejscem jest wątroba. Do jego syntezy zatem niezbędna jest prawidłowa praca narządu, ale też aminokwasy wchodzące w jego skład (kwas glutaminowy, cysteina i glicyna). Dlatego też ważne jest by wraz z dietą dostarczać do organizmu niezbędnych do jego syntezy półproduktów (aminokwasy siarkowe: metioninę i cysteinę).
Ma niezwykłe działanie przeciwutleniające, dzięki czemu chroni nasz organizm przed efektami stresu oksydacyjnego (nadmiernej ilości wolnych rodników, która może być wywołana wieloma czynnikami, np. stresem, zanieczyszczeniem środowiska, promieniowaniem UV czy niezdrowym stylem życia).
Jego produkcję wspiera sylimaryna. Dla syntezy glutationu ważne są również – witamina C, NAC oraz selen, a także zdrowy tryb życia (sen, ruch).
Co wpływa niekorzystnie na wątrobę:
– nadmiar węglowodanów w diecie,
– nienaturalna dieta,
– nieprawidłowa mikroflora jelitowa,
– zaburzenia trawienia,
– niektóre leki (zwłaszcza paracetamol, biguanidy, statyny, leki cytostatyczne) lub nadmiar leków,
– alkohol, papierosy,
– metale ciężkie, amalgamaty, pestycydy, ksenobiotyki,
– nadmiar miedzi,
– wirusy (wirusowe zapalenie wątroby, wirus EBV),
– infekcje pasożytnicze czy bakteryjne;
– niedobór witaminy B12,
– stres oksydacyjny,
– dieta niskotłuszczowa (wpływa na fazę III detoksykacji)
– złość, tłumienie emocji w sobie, stres („coś mu leży na wątrobie”)
– zastój żółci,
– nadmiar fruktozy (przy okazji wysokie trójglicerydy) i cukru w diecie
– zbyt wysoki amoniak.
Jak wesprzeć wątrobę?
Dietoterapia
Wszystko jest dobre dla wątroby, o ile żywność jest naturalna i nie zawiera zbyt wielu składników. Narząd ten jest pragmatyczny i wraz ze swoimi towarzyszami – żołądkiem, jelitem cienkim, trzustką i pęcherzykiem żółciowym – skupia się na rozbiciu i analizie trzech głównych składników: białka, węglowodanów (skrobi) i tłuszczu. Jedzenie powinno dostarczać nam energii, a nie ją odbierać. Dlatego warto zrezygnować z żywności przetworzonej, pszenicy traktowanej dziś glifosatem, warzyw z dużych upraw (pełnych pestycydów) czy produktów GMO. Wspierając wątrobę najlepiej ograniczyć ilość cukru, fruktozy, węglowodanów oraz alkoholu.
Warto jeść regularnie, dokładnie przeżuwając pokarm, wybierając produkty sezonowe ze swojej strefy klimatycznej.
Można również rozważyć dietę rozdzielną, gdzie unikamy łączenia najszybciej i najwolniej przetwarzanych przez ciało makroskładników (węglowodanów i białka). Prowadzi to do prostej reguły:
-białka (ryby, mięso, nabiał) należy łączyć z warzywami i tłuszczami.
-węglowodany (kasze, ryż, płatki) lub produkty bogate w skrobię (ziemniaki) należy łączyć z warzywami lub tłuszczami.
Jakie produkty mogą wesprzeć wątrobę:
– czarna rzepa, sok z kapusty, kiszone buraki, dynia, karczochy, seler, pietruszka, botwinka, gotowana marchew, warzywa krzyżowe
– przyprawy: kurkuma, kuper włoski, liść laurowy, ziele angielskie, anyż, imbir, bazylia, cynamon cejloński.
– dla glutationu: dostarczamy cysteinę, metioninę, siarkę, witaminy z grupy B; włączamy zatem wołowinę, ryby, drób, czosnek, chrzan, gorczycę, cebulę, warzywa krzyżowe; także ważne są selen i wit C, a także zdrowy tryb życia (sen, aktywność fizyczna)
– dbamy o źródła choliny – dostarczają nam ją żółtka jaj (dzienne zapotrzebowanie to przykładowo 2 jaja), podroby (ok 90g), drożdże, strączki i ryby.
– zdrowe źródła tłuszczów, jak oliwa z oliwek, ryby, olej z wiesiołka.
Suplementacja
Jak wspomniano w artykule, jest szereg dodatkowych substancji, które możemy suplementować w celu wsparcia regeneracji wątroby, ochrony jej przed toksynami, oraz usprawniające poszczególne fazy procesu detoksykacji. Poniżej wymienię kilka z nich, w moim odczuciu jednych z najważniejszych, o których wspominałam już wcześniej, a wchodzących w skład suplementu o nazwie Hepaset PRO firmy Norsa Pharma, z którym mam okazję pracować już od paru lat.
Sylimaryna (ekstrakt z ostropestu plamistego, Sylibum marianum)
Zalecana jest ochronnie w przypadku narażenia na działanie toksycznych związków chemicznych. Chroni komórki wątrobowe przed szkodliwym wpływem m.in.: chloroformu, eteru, czterochlorku węgla, mykotoksyn (również toksyn z muchomora sromotnikowego), acenolu (paracetamolu), piramidonu, antypiryny, etanolu. Również działa hepatoprotekcyjnie w przypadku: wirusowego zapalenia wątroby, alkoholizmu, nadużywania leków przeciwbólowych oraz chorób alergicznych. Wspomaga regenerację hepatocytów.
Sylimaryna jest żółciotwórcza i żółciopędna, a zastój dróg żółciowych zaburza szklaki detoksyfikacyjne wątroby. Jest znana z tego, że znosi kolkę żółciową (w dawce 150–200 mg dziennie).
Działa przeciwzapalnie. Hamuje lipoksygenazę – reakcję utleniania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Spowalnia tworzenie prostaglandyn i leukotrienów prozapalnych. Sylimaryna redukuje peroksydację lipidów- proces utleniania lipidów, w wyniku którego tworzą się prozapalne wolne rodniki. Zmniejsza reakcje autoagresji w chorobach autoimmunologicznych.
Wzmaga polimerazę I RNA, pobudza translację w komórkach wątroby (biosynetezę białek na matrycy mRNA). Redukuje kumulację kolagenu, zapobiegając marskości oraz zwłóknieniu wątroby, nerek i serca.
Sylimaryna wpływa na zmniejszenie ilości cholesterolu we krwi i hamuje wytrącanie się blaszek miażdżycowych.
Hepaset PRO zawiera ekstrakt z nasion ostropestu plamistego standaryzowany na zawartość sylimaryny (minimum 80 %), oraz sylibiny i izosylibiny (suma – minimum 30 %). Najlepiej przyjmować sylimarynę przez okres minimum 3 miesiące w dawce 100-200mg. Dopiero po wysyceniu, po regularnym dłuższym stosowaniu, przynosi efekty.
Selen
Hepaset PRO zawiera Selenium SeLECT®, unikalną jednostkę chemiczną zawierającą molekularnie zintegrowany selen w miejsce siarki w cząsteczce aminokwasu egzogennego – metioniny. Działa synergistycznie wraz z sylimaryną, wspiera ją w działaniu antyoksydacyjnym.
Cholina
Cholina jest organicznym związkiem, który należy dostarczać z zewnątrz, z pożywienia.
Przyczynia się do utrzymania prawidłowego funkcjonowania wątroby. Jest integralną częścią niektórych fosfolipidów, które są kluczowe w procesach budowy i funkcjonowania błon komórkowych. Dzięki niej prawidłowo przebiega proces regeneracji wątroby. Wpływa również na prawidłowy metabolizm tłuszczów (zapobiega gromadzeniu się cholesterolu i triglicerydów w wątrobie; wysoki poziom może mówić o jej niedoborze), oraz chroni przed NAFLD.
Cholina posiada działanie antyoksydacyjne; wspiera w zapobieganiu degradacji komórek wątroby pod wpływem stresu oksydacyjnego oraz ochronę przed mutacjami komórkowymi – co jest jednym z elementów profilaktyki występowania nowotworów wątroby. Jej działanie wzmacnia witamina C i E, które na zasadzie synergii wraz z choliną działają hepatoprotekcyjnie.
L-metionina
L-metionina jest jednym z aminokwasów egzogennych niezbędnych do funkcjonowania organizmu (nie może być syntetyzowana w organizmie człowieka i musi być dostarczana z pożywieniem). L-metionina bierze udział w licznych reakcjach metabolicznych oraz procesach metylacji. Obok cysteiny jest ona jedynym aminokwasem, który zawiera siarkę i dostarcza organizmowi grupy siarkowe. Bierze udział w syntezie glutationu.
L- asparaginian L-ornityny (LOLA)
Jest to sól dwóch aminokwasów endogennych (syntetyzowanych przez organizm): ornityny i kwasu asparaginowego, które odgrywają kluczową rolę w detoksykacji. Mają swój szczególny udział w cyklu mocznikowym, w którym następuje oczyszczanie organizmu z amoniaku powstałego wskutek rozkładu aminokwasów, puryn oraz pirymidyn. Proces ten jest niezwykle istotny, ponieważ nadmierny poziom toksycznego amoniaku może prowadzić do poważnego uszkodzenia wątroby, a w efekcie do stanów, takich jak encefalopatia wątrobowa i marskość wątroby.
Cykl mocznikowy jest podstawowym szlakiem metabolicznym podczas, którego następuje degradacja amoniaku i synteza mocznika. Podczas tego procesu amoniak przechodzi przemianę do poszczególnych aminokwasów, aby ostatecznie stać się mocznikiem, który zostanie wydalony z organizmu wraz z moczem, a w niewielkich ilościach z potem. Niestety niedobór jednego z powyższych aminokwasów: ornityny oraz asparaginianu, może skutkować problemem z wejściem amoniaku do cyklu mocznikowego.
L tauryna
L-tauryna jest naturalnie występującym aminokwasem pochodzącym z metabolizmu metioniny i cysteiny. Wspomaga tworzenie soli żółciowych i zwiększa wydzielanie żółci.
Funkcją biochemiczną tauryny jest między innymi sprzęganie kwasów żółciowych przed wydaleniem ich z wątroby. Podczas tego procesu syntetyzowane są sole zwiększające rozpuszczalność kwasów żółciowych. Co za tym idzie, poprawia ich zdolności emulgujące tłuszcze w świetle przewodu pokarmowego.
N-acetylo L-cysteina (NAC)
N-acetylocysteina (NAC) to pochodna aminokwasu L-cysteiny. Powszechnie stosowany jest dla poprawy i wspierania funkcji wątroby. Stanowi antidotum w przypadku zatruć paracetamolem. W ustroju związek ten rozkłada się na cysteinę, która jest następnie metabolizowana do glutationu – silnego przeciwutleniacza, wykorzystywanego przez organizm w procesach detoksykacyjnych.
Przeczytaj również o innych składnikach odżywczych ważnych w suplementacji wątroby.
Bibliografia:
- Agarwal R., Multitargeted therapy of cancer by silymarin; Kumaraguruparan Ramasamy, „Cancer Letters” 269(2)/2008, s. 352–362.
- Fraschini F., Demartini G., Esposti D., Pharmacology of Silymarin. Clin Drug Invest 2002; 22 (1).
- Floch M.H., Gastroenterologia Nettera, Tom 2, Wrocław 2010.
- Kędzia B. i wsp., Honey and medicinal herbs in treatment of liver and gallbladder diseases. Post Fitoter 2017; 18(1): 42–46.
- Kostek H., Szponar J., Tchórz M., Majewska M., Lewandowska-Stanek H., Sylibinina i jej działanie hepatoprotekcyjne z punktu widzenia toksykologa, „Przegląd Lekarski” 69(8)/2012.
- Kwieciński A., Dieta i terapia ziołowa w przewlekłych chorobach wątroby, „Farmaceutyczny Przegląd Naukowy” 11–12/2017.
- Kvasnicka F. i wsp., Analysis of the active components of silymarin, Journal of Chromatography. A 2003; 990 (1–2): 239–245.
- Maśliński S., Ryżewski J. Patofizjologia. Wyd. IV uaktualnione. 2009; 796–808.
- Stanca C.M., Babar J., Singal V. i wsp., Pathogenic role of environmental toxins in immune-mediated liver diseases. J. Immunotoxicol. 2008; 5(1): 59–68.
- Mokhtari V, Afsharian P, Shahhoseini M, Kalantar SM, Moini A. A Review on Various Uses of N-Acetyl Cysteine. Cell J. 2017 Apr-Jun;19(1):11-17.
- Różański H., Fitoterapia chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, http://espz.pl/materialy/hepar.pdf
Dietetyk kliniczny, zielarka, studentka naturoterapii, autorka bloga: karolinakocieda.pl
Karolina Kocięda
